Nhiều nhà Khoa học từ ĐHQGHN, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, các trường đại học Y Dược trên địa bàn Hà Nội, Viện Vi sinh vật & Công nghệ sinh học, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện K và nhiều đơn vị nghiên cứu ung thư thư khác đã tới dự và trình bày tham luận.

Khai mạc hội thảo, PGS. Nguyễn Thanh Hải - Phó Chủ nhiệm Khoa Y Dược cho biết: “Bệnh Ung thư là một bênh nan y; đẩy người bệnh đến tình trạng cạn kiệt, cạn kiệt về sức khỏe, cạn kiệt về thời gian và cạn kiệt về tài sản; đẩy người bệnh tới cái chết trong đau đớn và suy kiệt. Việc chẩn đoán sớm được ung thư sẽ giúp người bệnh tránh được phần lớn các tình trạng bệnh tật đó. Đây là mục tiêu chính của Hội thảo, với mong muốn của các nhà Khoa học được góp sức mang lợi ích tới cho những cá nhân có nguy có mắc bệnh cao.”

Báo cáo của các nhà Khoa học tại hội thảo cho thấy, năm 2012 thấy có 14,1 triệu ca ung thư mới mắc, 8,2 triệu ca tử vong trên qui mô toàn cầu và hiện đang có 32,6 triệu người đang phải sống chung với ung thư.

1. Bệnh ung thư ở Việt Nam

Theo Phó Giám đốc Bệnh viện K, Viện trưởng Viện nghiên cứu phòng chống ung thư PGS. Trần Văn Thuấn cho biết, tại Việt Nam cũng như trên thế giới, bệnh ung thư hay gặp ở nam giới là ưng thư phổi, ung thư dạ dày, ung thư đại trực tràng, ung thư tuyến tiền liệt và ung thư gan. Các bệnh ung thư thường gặp ở nữ giới là ung thư cổ tử cung, ung thư vú, ung thư phổi, ung thư đại trực tràng và ung thư dạ dày.

Ở Việt Nam, con số thống kê ước tính mỗi năm cả nước có 15.000 ca mắc mới và có khoảng 75.000 ca chết/năm. Các nhà khoa học khuyến cáo, năm 2020 ước tính có ít nhất khoảng 189.344 ca ung thư mới mắc. 

PGS. Thuấn cũng cho biết, hiện tại hơn 70% bệnh nhân ung thư đến khám ở giai đoạn muộn với các nhu cầu điều trị giảm đau và chăm sóc triệu chứng là chủ yếu. Việc bệnh nhân đến các cơ sở y tế khám bệnh ở giai đoạn muộn khiến hiệu quả của việc chữa bệnh bị giảm rất nhiều. Nhu cầu phát hiện chẩn đoán ưng thư sớm đang rất lớn giúp tăng hiệu quả và giảm chi phí điều trị đáng kể

Số người mắc bệnh ở Việt Nam ngày càng nhiều trong khi mạng lưới các cơ sở y tế toàn quốc có chức năng phòng chống ung thư còn rất mỏng. Cả nước hiện có 6 khoa, bệnh viện chuyên khoa ung bướu, 46 trung tâm/ khoa/đơn vị, chỉ đáp ứng khoảng 40% nhu cầu phòng chống ung thư của người bệnh.

2. Những tiến bộ trong chẩn đoán ung thư

Đối với các bệnh ung thư phổ biến ở nữ giới như ung thư vú, ung thư cổ tử cung, các phương pháp chẩn đoán hiện nay thường dùng là: khám lâm sàng, chụp X quang, xét nghiệm tế bào, sinh thiết.

Theo GS.TS Mai Trọng Khoa - Phó Giám đốc Bệnh viên Bạch Mai, Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và ung bướu, một số tiến bộ trong chẩn đoán bệnh ung thư hiện nay thường sử dụng là chẩn đoán hình ảnh, nội soi (ống mềm, siêu âm), xét nghiệm, mô bệnh học... Trong đó, xét nghiệm máu để tìm tế bào u và các dấu hiệu ung thư là phương pháp mới đang được nghiên cứu. Đối với những tiến bộ trong chẩn đoán ung thư thông qua phương pháp y học hạt nhân như CT kết hợp PET giúp chẩn đoán bệnh ở giai đoạn rất sớm, chính xác, độ nhạy cao và đặc hiệu. Nhờ kỹ thuật PET/CT, các thầy thuốc có được đồng thời hình ảnh cấu trúc giải phẫu rõ nét của CT và hình ảnh chức năng chuyển hóa ở giai đoạn sớm của PET, qua đó giúp chẩn đoán và phát hiện sớm ung thư, phân loại được giai đoạn bệnh, phát hiện và đánh giá sự tái phát, sự di căn ung thư, đánh giá được hiệu quả của các phương pháp điều trị và mô phỏng lập kế hoạch xạ trị.

PGS.TS Võ Thị Thương Lan đến từ Khoa Sinh học, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN thì chia sẻ kết quả nghiên cứu về “Dấu chuẩn phân tử hỗ trợ chẩn đoán sớm ung thư”. Theo PGS. Thương Lan, đột biến di truyền do methyl hóa DNA và di truyền ngoại gen do thay đổi cấu trúc không gian của DNA là các dấu chuẩn phân tử đầu tiên của quá trình tế bào lành chuyển sang tế bào ác tính. Việc sử dụng các dấu chuẩn phân tử đó, có thể phát triển được các KIT giúp chẩn đoán, tiên lượng được ung thư ở giai đoạn rất sớm với độ chính xác lên tới hơn 92% với chi phí phù hợp.  

Bên cạnh đó còn có các dấu chuẩn protein. Hiện tại, xác định lượng protein đặc hiệu với ung thư buồng trứng và ung thư tuyến tiền liệt trong máu đang là xét nghiệm dấu chuẩn phổ biến. Tuy nhiên dấu chuẩn này có độ nhạy thấp và thường cho kết quả dương tính giả.

Ngoài ra, dấu chuẩn RNA xác định sự thay đổi lượng RNA đặc hiệu với ung thư tuyến vú và ung thư tuyến tiền liệt cũng được sử dụng trong chẩn đoán sớm. Việc xác định dấu chuẩn RNA đòi hỏi chuyên môn kỹ thuật cao và kén chọn mẫu bệnh phẩm. Dấu chuẩn DNA, xác định đột biến nucleotide trên DNA, cho biết nguy cơ cao của ung thư vú và buồng trứng. Dấu chuẩn này có độ nhạy đặc hiệu cao và không đòi hỏi mẫu bệnh phẩm phức tạp.

PGS. Thương Lan cho biết dấu chuẩn methyl hóa DNA là dấu chuẩn thế hệ mới, có độ nhạy, độ đặc hiệu cao để phát hiện ung thư. Các nhà khoa học thuộc Phòng thí nghiệm Sinh Y, Khoa Sinh học, Trường ĐHKHTN, ĐHQGHN hoàn toàn làm chủ công nghệ chẩn đoán mới này và đã phát triển thành công được 2 bộ KIT để chẩn đoán sớm ung thư đại trực tràng và ung thư tuyến tiền liệt.

TS. Vũ Thị Thơm – Bộ môn Y Dược học cơ sở, Khoa Y Dược, ĐHQGHN cho hay, hiện tại các phòng xét nghiệm thuộc các bệnh viện tuyến tỉnh, tuyến huyện chỉ thực hiện được dưới 20 phép thử, chủ yếu là các xét nghiệm phổ biến và dễ thực hiện. Phòng xét nghiệm tuyến trung ương thự hiện được tới 50 xét nghiệm, phòng xét nghiệm tư nhân thực hiện được dưới 50 xét nghiệm phân tử và rất ít gói xét nghiệm chẩn đoán sớm ung thư.

TS. Thơm đề xuất xây dựng một mạng lưới các phòng xét nghiệm phân tử trong khắp cả nước nhằm tạo thuận lợi cho bệnh nhân, tăng hiệu quả đầu tư, tăng mức độ chính xác và giảm giá thành dịch vụ. Hiện nay, số bệnh nhân ung thư ngày càng tăng, nhiều xét nghiệm khác nhau không mang tính phổ biến nên việc các phòng xét nghiệm hỗ trợ thực hiện sẽ mang tính khả thi cao hơn. Mạng lưới các phòng xét nghiệm phân tử cần được thiết lập với các danh mục xét nghiệm được đăng kí với Bộ Y tế. Lợi ích của việc thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán phân tử là thời gian xét nghiệm nhanh, độ chính xác cao và giá cả hợp lí.

Riêng với ĐHQGHN, mô hình của TS. Thơm đề xuất gồm một hệ thống 5 phòng xét nghiệm trong đó có một phòng xét nghiệm trung tâm và 4 phòng xét nghiệm vệ tinh. Hiện ĐHQGHN có một lực lượng chuyên gia giỏi về chuyên môn, say mê và nhiệt huyết trong công việc, tích cực thực hiện các nghiên cứu mới.

3. Hy vọng mới cho những người có nguy cơ mắc bệnh ung thư cao

Trong phiên thảo luận, dưới sự điều hành của GS. Nguyễn Hữu Đức, GS. Phan Tuấn Nghĩa và PGS.TS Trần Văn Thuấn, nhiều nhà khoa học cho thấy việc xét nghiệm nhằm chẩn đoán sớm ung thư là rất cần thiết, đặc biệt với nhóm người có nguy cơ mắc bệnh cao. Nhiều người thường quan niệm rằng, nếu mắc bệnh ung thư là chết. Điều này hoàn toàn sai lầm bởi lẽ việc xét nghiệm chẩn đoán sớm ung thư sẽ giúp những người có nguy cơ cao có kế hoạch phòng bệnh và điều trị kịp thời nếu mắc phải, với chi phí điều trị thấp hơn nhiều và tăng tỷ lệ được cứu sống. Tại Việt Nam đã có trường hợp bệnh nhân bị ung thư vú vẫn thường xuyên liên hệ với các bác sĩ suốt 40 năm qua kể từ khi phát hiện bệnh. Đây là một trong những bệnh nhân được phát hiện ung thư từ rất sớm. Điều này cho thấy lợi ích rất lớn của việc chẩn đoán sớm.

PGS.TS Trần Văn Thuấn cho rằng các nhà khoa học của ĐHQGHN có đủ khả năng để nghiên cứu phát triển và thực hiện những xét nghiệm chẩn đoán sớm ung thư góp phần vào công tác phòng chống bệnh ung thư, qua đó mang lại lợi ích lớn tới cộng đồng. Ông mong rằng ĐHQGHN sớm hình thành mạng lưới các phòng xét nghiệm ung thư và thực hiện các dịch vụ tư vấn di truyền về bệnh ung thư.