TS. Nguyễn Thị Vân Anh, cán bộ giảng dạy, Trưởng phòng Sinh học nano thuộc Phòng thí nghiệm trọng điểm Công nghệ Enzym và Protein, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – ĐHQGHN, là một trong 3 nhà khoa học nữ trẻ Việt Nam vinh danh nhận học bổng của Quỹ L’Oreal-UNESCO Việt Nam năm nay.

Từ ước mơ bình dị

TS. Nguyễn Thị Vân Anh sinh ra trong một gia đình trí thức ở Hà Nội. Chia sẻ về đam mê làm khoa học, chị tâm sự: “Từ ngày còn học phổ thông, khi thấy mẹ ốm hay trong nhà có người bị bệnh, tôi ước mơ sau này sẽ theo học ngành dược để hi vọng những kiến thức mình có được sẽ làm dịu đi cơn đau của người thân trong gia đình và giúp ích cho mọi người”.

Học hết phổ thông, chị đã đi theo con đường mình lựa chọn, tốt nghiệp Trường Đại học Dược và làm trình dược viên một năm, chị đã sang Nhật Bản học ngành Khoa học sự sống trong 6 năm. Khởi đầu từ ước mơ bình dị, con đường khoa học của chị cứ nối dài ra mãi. Kiến thức tích lũy được giúp chị thấy mình trưởng thành hơn. Sau thời gian dài tu nghiệp ở nước ngoài, TS. Nguyễn Thị Vân Anh trở về Việt Nam và nhận công tác tại Trường ĐHKHTN, ĐHQGHN. Được cống hiến tuổi trẻ, trí tuệ cho quê hương đất nước luôn là niềm khát khao cháy bỏng trong những năm tháng chị học ở nước ngoài. Từ khi trở thành tiến sĩ đến nay, chị đã có 8 công bố khoa học quốc tế và 7 công bố trong nước.

Đề án “Phát triển bào tử Bacillus subtilis biểu hiện Streptavidin: công cụ mới trong chẩn đoán và vận chuyển thuốc” là một hướng nghiên cứu mới ở Việt Nam và có thể dùng các bào tử cải biến về gen này thành chất mang thuốc đến đúng các tế bào ung thư ruột, trong đó TS. Nguyễn Thị Vân Anh thể hiện mong muốn kết nối các nội dung nghiên cứu của một đề tài (mã số QG.10.05, năm 2010) do ĐHQGHN tài trợ.

Đề án này đã được Hội đồng khoa học của Quỹ đánh giá cao về tính khoa học và khả năng ứng dụng thực tiễn của sản phẩm. Theo chị, việc lựa chọn bào tử Bacillus subtilis có thể tạo ra sản phẩm có độ nhạy, độ đặc hiệu cao và có giá thành hợp lý.

Đến niềm đam mê khoa học

Trên thế giới đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu để tìm ra các hoạt chất dẫn thuốc tới tế bào ung thư, tuy nhiên, với Việt Nam việc sử dụng hoạt chất này còn là vấn đề mới mẻ. Với mong muốn nghiên cứu ra hoạt chất dẫn thuốc trên cơ sở nguồn vi sinh vật ở Việt Nam, TS. Nguyễn Thị Vân Anh đã tập trung nghiên cứu đề tài trên. Chị cho biết, thông thường, ý tưởng nghiên cứu ít được công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tuy nhiên đề tài đã được hội đồng khoa học của ĐHQGHN, Quỹ phát triển khoa học Thế giới do Thụy Điển sáng lập và Quỹ L’Oreal - UNESCO đánh giá tốt về mặt ý tưởng và có tiềm năng ứng dụng được với công nghệ khoa học tại Việt Nam. Bước đầu nhóm nghiên cứu đã thành công trong việc biểu hiện một số protein ngoại lai trong đó có streptavidin trên bề mặt bào tử Bacillus subtilis và đang thử nghiệm khả năng dẫn thuốc của bào tử này trên mô hình tế bào. Chị mong muốn mô hình ấy trong một ngày không xa sẽ tiếp cận với đời sống con người. Mặc dù vậy, bất kể công trình khoa học nào từ mô hình tới việc hiện thực hóa đều phải tuân theo một quy trình nhất định, qua các khâu từ thử trên tế bào, thử trên chuột và các động vật khác, thử trên người qua các pha khác nhau,…

Khi học bổng của Quỹ L’Oreal - UNESCO được công bố, TS. Nguyễn Thị Vân Anh nhận được một số lời mời hợp tác của đồng nghiệp và bạn bè công tác tại các bệnh viện trong nước. Chị khiêm tốn cho biết: “Lúc này, tôi chưa nghĩ tới điều đó vì đây mới chỉ là đề xuất và thử nghiệm ban đầu và còn nhiều việc phải làm để có thể kết luận được khả năng dẫn thuốc của bào tử trước khi có thể tiến hành thử nghiệm trên người. Học bổng nhận được cũng chính là “áp lực” thôi thúc tôi phải làm việc tôt hơn để đưa nghiên cứu ấy tiến gần với ứng dụng thực tế. Đó mới là mục đích cuối cùng của tôi”. Chị cũng gửi lời cảm ơn tới ban lãnh đạo và các đồng nghiệp của ĐHQGHN, Trường ĐHKHTN, Khoa Sinh học và Phòng Thí nghiệm Trọng điểm Công nghệ Enzym và Protein đã tạo điều kiện thuận lợi trong công việc và khích lệ, hỗ trợ kinh phí công trình nghiên cứu cho đề án tạo bào tử Bacillus subtilis biểu hiện streptavidin.

Gia đình – điểm tựa của đam mê

Ngoài những khó khăn chung của người làm khoa học như: Điều kiện nghiên cứu trong nước còn hạn chế về trang thiết bị và kinh phí, cũng như cơ hội đi tương tác, trao đổi với các nhà khoa học tại các hội thảo quốc tế còn ít thì với một người phụ nữ làm khoa học, những trở ngại ấy đôi khi còn tăng lên gấp bội.

TS. Nguyễn Thị Vân Anh nhớ lại: “Thời gian làm luận án tiến sĩ, khi chưa lập gia đình, tôi có thể làm việc ở phòng thí nghiệm thâu đêm đến sáng, nhưng khi có gia đình rồi, vai trò làm vợ, làm mẹ buộc tôi phải chia nhỏ quỹ thời gian để cố gắng cân bằng giữa gia đình và công việc”.

Trong tâm trí người phụ nữ làm khoa học ấy còn vẹn nguyên bao kỉ niệm buồn vui trong nghề nghiệp. Có những thí nghiệm cho kết quả không như dự kiến, điều đó bắt buộc người thực hiện phải “cân não” để tìm ra lời giải đáp. Có những thí nghiệm, khi chưa thực hiện thì khấp khởi hi vọng, nhưng sau đó lại thất vọng vì mọi việc xảy ra không như mong muốn. Chị chia sẻ: “Đây cũng là khó khăn bắt buộc của tất cả những ai theo đuổi con đường này và điều quan trọng là phải biết chấp nhận và cố gắng hết mình. Thất bại thì không nên bỏ cuộc mà phải biết rút kinh nghiệm và có được một bài học từ mỗi lần thất bại đó”.

Mặc dù con còn nhỏ, nhưng cũng có những khi chị phải gác lại việc gia đình để sang Nhật Bản thực tập cách nuôi cấy tế bào và xin dòng tế bào mang về làm thí nghiệm. Đây là công đoạn mất nhiều công sức vì tế bào phải được bảo quản đông lạnh trong suốt quá trình vận chuyển. Có lần, chị mang về đến nơi thì tế bào đã bị chết nên lại phải sắp xếp công việc quay sang Nhật Bản lần thứ hai.

Chị cho rằng, với một người phụ nữ hiện đại nên biết kết hợp hài hòa giữa thời gian dành cho gia đình và công việc. Cũng có những giai đoạn buộc người ta phải lựa chọn sự “ưu ái” cho một lĩnh vực. Những khi ấy, lời động viên của chồng hay nụ cười thơ ngây của con đủ khiến chị ấm lòng và vững vàng hơn trong công việc.