Đã có không ít các nghiên cứu quan hệ quốc tế quan tâm và đề cập tới vai trò của ASEAN trong hợp tác an ninh – chính trị Đông Á. Tuy nhiên, phần lớn các công trình này không cung cấp một cơ sở lý thuyết hoàn chỉnh nào giúp nắm bắt được đặc điểm vai trò của Hiệp hội, cơ sở hình thành nên vai trò này, và sự thay đổi theo thời gian của vai trò ấy trong bối cảnh một Đông Á đầy biến động. Thậm chí, không ít các học giả tin rằng ASEAN đang thách thức các lý thuyết quan hệ quốc tế hiện đại và coi đó là lý do cho việc khó lý giải về vai trò của Hiệp hội.

Không chỉ các học giả nghiên cứu về ASEAN, bản thân Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á cũng không có một văn bản chính thức nào luận bàn về vai trò mà mình đang theo đuổi. Chính sự không rõ ràng về mặt thuật ngữ, thiếu tính hệ thống và toàn diện trong việc xem xét vai trò của ASEAN trong các hợp tác an ninh – chính trị khu vực Đông Á kể từ sau Chiến tranh lạnh cũng như sự biến đổi trong vai trò của ASEAN trên thực tế khiến tác giả quyết định tiến hành nghiên cứu và biên soạn cuốn sách này.

Tác giả của cuốn sách không phủ nhận tầm quan trọng của các lý thuyết thường được áp dụng trong nghiên cứu quan hệ quốc tế như Chủ nghĩa Hiện thực, Chủ nghĩa Tự do, Chủ nghĩa Kiến tạo, Lý thuyết Vai trò đối với việc nghiên cứu về vai trò của ASEAN. Tuy vậy, tác giả cho rằng, các lý thuyết này không hoàn toàn luận giải được vai trò của ASEAN. Do đó, việc tìm ra một lăng kính khác để thông qua đó xem xét, tìm hiểu và đánh giá về vai trò của Hiệp hội là điều cần thiết. Phân tích mạng lưới xã hội (Social Network Analysis-SNA) chính là cách tiếp cận mà tác giả muốn áp dụng trong nghiên cứu của mình. Tác giả nhận thấy với SNA, người đọc sẽ hiểu được bản chất vai trò mà ASEAN đang nắm giữ và trả lời được câu hỏi tại sao một nhóm các quốc gia nhỏ và vừa như ASEAN lại có tiếng nói trong tình hình hợp tác an ninh – chính trị Đông Á. Thông qua SNA, người đọc cũng có thể phần nào nắm bắt được sự thay đổi về vai trò của Hiệp hội qua thời gian và dự đoán được vai trò của ASEAN cho tới năm 2025 và trong tương lai.

Đối với Đông Á, nơi đang chứng kiến sự trỗi dậy, xoay trục của các nước lớn và những thay đổi không ngừng trên mọi lĩnh vực, hiểu được đặc điểm vai trò của ASEAN cùng các yếu tố làm nên vai trò này sẽ phần nào nắm bắt được tình hình quan hệ quốc tế của khu vực.

Với những lý do như vậy, tác giả hi vọng cuốn sách này sẽ góp phần cung cấp cho người đọc một cách tiếp cận mới trong việc nghiên cứu vai trò của chủ thể trong quan hệ quốc tế cũng như làm rõ về vai trò của ASEAN trong các hợp tác an ninh – chính trị Đông Á từ năm 1991 đến năm 2015.

Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành tới GS.TS. Hoàng Khắc Nam, GS. Vũ Dương Ninh, PGS.TS. Nguyễn Thu Mỹ, GS.TS. Phạm Quang Minh, GS.TS. Trần Thị Vinh, PGS.TS. Nguyễn Duy Dũng, PGS.TS. Nguyễn Huy Hoàng, PGS.TS. Phạm Minh Sơn và các thầy, cô trong Hội đồng Tiến sĩ các cấp đã có những đóng góp và gợi ý chuyên môn vô cùng quý báu để tác giả hoàn thiện cuốn sách này. Tác giả xin cảm ơn TS. Shamsul Khan (Đại học Nam Úc), PGS.TS. Brendan Taylor (Đại học Quốc gia Úc) đã nhiệt thành giúp đỡ trong suốt thời gian nghiên cứu của tác giả tại Australia. Tác giả dành lời cảm ơn sâu sắc tới bạn Phạm Thị Thanh Huyền (NUS), thiếu động lực từ bạn và tài liệu của bạn, cuốn sách này chắc sẽ không trọn vẹn. Cuối cùng, tác giả xin gửi lời cảm ơn đặc biệt tới ba, mẹ, em gái Lina và Kem – những người đã luôn động viên, hỗ trợ tác giả trong mọi hoạt động nghiên cứu.

Trong quá trình nghiên cứu, mặc dù tác giả có nhiều cố gắng, song cuốn sách chắc chắn không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được ý kiến đóng góp của quý độc giả để cuốn sách ngày càng hoàn thiện hơn.

Tác giả

TS. Lê Lêna