|
(Đóng góp ý kiế́n cho dự̣ thả̉o Báo cáo chính trị̣ Đạ̣i hộ̂i XIII của Đảng) Thực hiện chỉ thị số 35 - CT/TW, ngày 30/5/2019 của Bộ Chính trị về Đại hội Đảng bộ các cấp tiến tới Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng. Thực hiện Công văn số 421-CV/ĐU ngày 30/6/2020 của Đảng uỷ ĐHQGHN, được sự phân công của Đảng ủy Khoa Luật, sau khi đã tổng kết ý kiến đóng góp tại Đại hội các chi bộ và Đại hội Đảng bộ Khoa Luật, đồng thời sau quá trình nghiên cứu Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam, chúng tôi xin tham gia góp ý kiến về nội dung “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo” - trong Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIII của Đảng, cụ thể như sau: 1. Đánh giá chung Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIII đã thể hiện rất logic, chặt chẽ, khoa học; thể hiện sự đánh giá toàn diện về nội dung xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo. Các định hướng xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam được thể hiện một cách chặt chẽ, có cơ sở khoa học và cụ thể, vừa toàn diện vừa nhấn mạnh vào những nội dung cơ bản nhất trong bối cảnh nước ta hiện nay và trong thời gian tới. Cụ thể tại Mục XIII của Dự thảo đã đề cập đến: i) Định hướng và quyết tâm chung về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCNVN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; ii) Cơ chế tổ chức quyền lực nhà nước trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; iii) Các nội dung cụ thể về hoàn thiện từng cơ quan, bộ máy nhà nước trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo. Trong phạm vi tham luận, chúng tôi xin đề cập và tham gia góp ý hoàn thiện theo ba nội dung chính của cấu trúc đó, đồng thời cũng góp ý vào cấu trúc chung của Mục XIII - với tên gọi là “Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo”. 2. Đóng góp vào phần định hướng chung và vào cấu trúc chung của Mục XIII “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo“ 2.1. Về định hướng Dự thảo khẳng định:“Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị. Xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Xây dựng và hoàn thiện nền quản trị quốc gia hiện đại, hiệu lực, hiệu quả”. Định hướng trên thể hiện quyết tâm và ý chí cao của Đảng trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Tính đúng đắn và cơ sở khoa học của định hướng xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền thể hiện ở các điểm sau đây: - Nhà nước pháp quyền với các giá trị của nó như tính thượng tôn pháp luật, bảo vệ quyền con người - đã trở thành một giá trị phổ biến trong xã hội hiện đại, là biểu hiện cao của trình độ dân chủ, văn minh nhân loại. Tính tất yếu khách quan trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam thể hiện trong quá trình lịch sử của nước ta: ngay từ thời mới lập nước, Nhà nước ta đã luôn dựa trên nền tảng pháp luật, tôn trọng trật tự hiến pháp, pháp luật. Xây dựng Nhà nước pháp quyền là sự lựa chọn đúng đắn của Đảng, Nhà nước ta trong bối cảnh hiện nay. Sự lựa chọn Nhà nước pháp quyền phù hợp với định hướng xã hội chủ nghĩa của Đảng và Nhà nước ta, luôn phấn đấu vì mục tiêu xây dựng một chế độ xã hội dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. - Xây dựng Nhà nước pháp quyền là xu hướng chung của xã hội dân chủ văn minh. Tính tất yếu khách quan trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam xuất phát từ đặc điểm của thời đại với xu thế toàn cầu hóa. Nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế đòi hỏi chúng ta phải tiếp tục đẩy mạnh cải cách Nhà nước, cải cách pháp luật, bảo đảm cho Nhà nước không ngừng vững mạnh, có hiệu lực để giải quyết có hiệu quả các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, thực hành dân chủ, củng cố độc lập, tự chủ và hội nhập vững chắc vào đời sống quốc tế. - Thể hiện sự nhất quán cao trong đường lối cách mạng của Đảng: xây dựng Nhà nước pháp quyền là chủ trương được đưa ra từ năm 1994 cho đến nay. Hội nghị Đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khoá VII (1994) lần đầu tiên ghi nhận khái niệm “Nhà nước pháp quyền” trong Nghị quyết của Đảng: “Tiếp tục xây dựng và từng bước hoàn thiện nhà nước pháp quyền Việt Nam. Đó là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, quản lý mọi mặt đời sống xã hội bằng pháp luật, đưa đất nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa”1. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) cũng nêu cao quyết tâm về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Các Đại hội VIII, IX, X, 1 Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Cư̛ơng lĩnh xâ̂y dự̣ng đất nướớc trong thời kỳ quá độ̂ lê̂n chủ nghĩa xã hộ̂i, Nxb Sự thật, Hà Nội, tr.56.XI, XII đều khẳng định và làm rõ những đặc trưng cơ bản trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam. Dự thảo văn kiện Đại hội XIII tiếp tục chủ trương kiên định đó. - Thể hiện sự phát triển trong quan điểm và định hướng xây dựng Nhà nước pháp quyền của Đảng: đó là việc “hoàn thiện” Nhà nước pháp quyền trong giai đoạn hiện nay và việc nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong hệ thống chính trị. Nhà nước giữ vai trò hạt nhân của hệ thống chính trị và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền chính là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị. Những tiêu chí cụ thể của Nhà nước được xác định rõ: Xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh, tinh gọn, hoạt động hiệu lực hiệu quả - những tiêu chí này phù hợp với yêu cầu về Nhà nước trong bối cảnh kinh tế thị trường, toàn cầu hoá hiện nay. Dự thảo văn kiện cũng nêu việc xây dựng Nhà nước pháp quyền trong bối cảnh rộng lớn hơn: “Xây dựng và hoàn thiện nền quản trị quốc gia hiện đại, hiệu lực, hiệu quả”. Quản trị quốc gia là khái niệm mới thể hiện cách thức sử dụng sức mạnh của Nhà nước, của quốc gia để nhà nước “quản lý các nguồn tài nguyên kinh tế và xã hội phục vụ cho phát triển một quốc gia”1. Quản trị quốc gia thể hiện tầm nhìn mới trong thời đại ngày nay, khi công việc quản trị không chỉ còn là của Nhà nước, mà cần huy động nguồn lực từ khu vực tư, từ phía xã hội và cộng đồng để tạo nên sức mạnh chung, xây dựng quốc gia thịnh vượng. Trụ cột của quản trị quốc gia tốt là Nhà nước pháp quyền. Về mặt lý luận, quản trị quốc gia là khái niệm được sử dụng trong những năm gần đây trên thế giới, thể hiện mục tiêu chuyển đổi từ quản lý nhà nước kiểu truyền thống sang nền quản trị nhà nước - mở rộng sự tham gia và ở đó, Nhà nước giữ vai trò cầm lái, huy động sức mạnh của các thành phần khác trong xã hội cùng tham gia vào công việc chung của quốc gia. Sự mở rộng định hướng xây dựng Nhà nước pháp quyền gắn với xây dựng và hoàn thiện nền quản trị quốc gia là điểm mới nổi bật trong Dự thảo văn kiện, phù hợp với sự phát triển của lý luận và thực tiễn quản trị nhà nước hiện đại - đang phát triển trên thế giới. 2.2. Về cấu trúc chung của Mục XIII Các nội dung của Mục XIII được thể hiện theo cấu trúc: i) định hướng chung về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền; ii) cơ chế tổ chức quyền lực nhà nước trong Nhà nước pháp quyền; iii) đổi mới hoạt động của Quốc hội; iv) đổi mới hoạt động của Chính phủ; v) cải cách tư pháp; vi) hoàn thiện chính quyền địa phương; vii) xây dựng đội ngũ cán bộ công chức viên chức. Cấu trúc trên phù hợp với tên gọi và nội dung của Mục XIII (“Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo”) và tập trung vào nội dung xây dựng bộ máy nhà nước. Những nội dung cụ thể này cơ bản đã bao quát được mục tiêu: xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền, đặc biệt nhấn mạnh về khái cạnh tổ chức bộ máy. Các nội dung cụ thể này cũng sát hợp với bối cảnh thực tế của Việt Nam. Tuy nhiên cấu trúc chung của Mục sẽ hoàn chỉnh hơn nếu bổ sung thêm nội dung về pháp luật trong Nhà nước pháp quyền. Học thuyết Nhà nước pháp quyền - thành quả của lý luận và thực tiễn thực hành dân chủ của nhân loại, dựa trên nguyên tắc cơ bản là cơ quan nhà nước chỉ có thể hành động dựa trên một sự chính danh pháp lý, dựa trên sự tôn trọng pháp luật1 . Mọi chủ thể trong xã hội, đặc biệt là cơ quan nhà nước, phải phục tùng pháp luật và bảo vệ quyền tự do của công dân. Bởi vậy các nội dung cơ bản của Nhà nước pháp quyền là: sự đề cao trật tự pháp luật, đề cao sự kiểm soát quyền lực nhà nước, đề cao việc bảo vệ quyền, tự do của công dân. “Rule of law” - pháp quyền - hiểu là sự tối thượng của pháp luật; pháp luật trị vì xã hội (prééminence du droit); hoặc thuật ngữ “État de droit”, “Rechtsstaat” - Nhà nước pháp quyền - lại tập trung vào việc ràng buộc Nhà nước phải phục tùng pháp luật. Như vậy thì dù cách tiếp cận và phạm vi có khác nhau, nhưng trọng tâm của Nhà nước pháp quyền đều dựa trên sự trị vì của pháp luật. Pháp luật không chỉ là các quy tắc đơn thuần do người cầm quyền ban hành, mà là các chuẩn mực ứng xử hợp lý, lương tri (common sense) vốn được thừa nhận trong xã hội và được pháp luật ghi nhận. Trong Dự thảo, quan niệm Nhà nước pháp quyền gắn với các cơ quan nhà nước và cơ chế tổ chức quyền lực phản ánh cách nhìn nhận về Nhà nước pháp quyền còn nặng về khía cạnh Nhà nước, khía cạnh tổ chức bộ máy. Chúng tôi cho rằng trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam, việc nhấn mạnh trọng tâm vào xây dựng và đổi mới bộ máy nhà nước là đúng đắn và phù hợp với bối cảnh thực tiễn. Tuy nhiên trong các nội dung cụ thể về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền, bên cạnh nội dung về tổ chức bộ máy nhà nước, Dự thảo cần bổ sung nội dung về tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, xây dựng trật tự pháp luật và cơ chế thực hiện pháp luật nghiêm túc, công bằng. Như vậy sẽ làm đầy đủ nội hàm của Nhà nước pháp quyền và cũng phù hợp với xu hướng hội nhập, toàn cầu hoá hiện nay - khi pháp luật và thực hiện pháp luật nghiêm minh trở thành yêu cầu tất yếu của các quốc gia trong tiến trình hội nhập. Việc bổ sung nội dung về trật tự pháp luật cũng phù hợp với tình hình thực tế của nước ta hiện nay, với định hướng nâng cao trật tự, kỷ cương và hiệu lực trong thực thi pháp luật. Dự thảo chỉ đề cập đến nội dung: “Thực hành dân chủ đi đôi với tăng cường pháp chế, kỷ luật, kỷ cương” - trong phần về tổ chức bộ máy nhà nước, điều này phù hợp với bối cảnh và nhu cầu thực tiễn hiện nay, tuy nhiên cần mở rộng hơn nội hàm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật - đưa nội dung này lên ngay trong phần định hướng chung về xây dựng Nhà nước pháp quyền, để bảo đảm một cách nhìn nhận toàn diện về Nhà nước pháp quyền. 3.Đóng góp về nội dung: Cơ chế tổ chức quyền lực nhà nước trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo Dự thảo văn kiện có viết: “Xác định rõ, thực hiện tốt hơn cơ chế phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp trên cơ sở quyền lực nhà nước là thống nhất”. Một trong các thành tố cốt lõi cấu thành Nhà nước pháp quyền đó là sự giới hạn quyền lực nhà nước. Đó chính là “nhà nước của pháp luật” (État de droit - nhà nước đặt dưới sự điều chỉnh của pháp luật). “Pháp luật là công cụ giới hạn sự chuyên quyền và lạm quyền của Nhà nước, làm cho Chính phủ trở nên sáng suốt và chính sách của Nhà nước khôn ngoan hơn”1 . Bởi coi trọng sự giới hạn quyền lực nhà nước để bảo vệ con người nên một cơ chế kiểm soát quyền lực Nhà nước hữu hiệu phải được chú trọng. Phân công phối hợp và kiểm soát quyền lực chính là nội dung cốt lõi của Nhà nước pháp quyền. Việc Dự thảo đưa nội dung phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực vào trong mục “Xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền…” là hoàn toàn phù hợp và khoa học. Hơn nữa, phù hợp với lộ trình thực hiện của nước ta trong giai đoạn hiện nay, Dự thảo văn kiện không chỉ nhắc lại nguyên tắc trên mà xác định rõ bước đi cụ thể: đó là “thực hiện tốt hơn” cơ chế này. Tuy nhiên trong ý này nên tách nội dung “Thực hành dân chủ đi đôi với tăng cường pháp chế, kỷ luật, kỷ cương” bởi không liên quan trực tiếp đến cơ chế tổ chức quyền lực nhà nước, và nên để nội dung này thành phần riêng, kết hợp trong nội dung về xây dựng và hoàn thiện pháp luật, thực hiện pháp luật nghiêm minh, thống nhất, công bằng (như đã nói ở trên). 4. Đóng góp vào các nội dung cụ thể về hoàn thiện từng cơ quan, bộ máy nhà nước trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo Các nội dung cụ thể về hoàn thiện từng cơ quan, bộ máy nhà nước trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo - trong Dự thảo văn kiện - bao gồm 5 nội dung: i) đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội; ii) đổi mới, nâng cao hiệu lực hoạt động của Chính phủ; iii) cải cách tư pháp; iv) hoàn thiện chính quyền địa phương; v) xây dựng đội ngũ cán bộ công chức viên chức. Đây là những nội dung tập trung vào việc xây dựng và hoàn thiện bộ máy nhà nước. Bởi vậy, việc xây dựng và hoàn thiện các cơ quan cơ bản trong bộ máy nhà nước được đề cập đến - trừ thiết chế Chủ tịch nước. 4.1. Về Quốc hội và HĐND các cấp Dự thảo xác định phương hướng: “Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác lập pháp, giám sát tối cao và 1 Lý Ba, “Pháp trị là gì“, trong Nguyễn Đăng Dung, Phạm Hồng Thái, Vũ Công Giao (Đồng chủ biên), Khoa Luật ĐHQGHN, Về pháp quyền và chủ nghĩa hợp hiế́n - Mộ̂t số́ tiểu luận tổng quan của các họ̣c giả̉ nướớc ngoài (Sách tham khả̉o), NXB Lao động Xã hội, H. 2012, tr.27.quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước. Đổi mới quy trình lập pháp, tập trung xây dựng hệ thống pháp luật theo yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới. Hoàn thiện cơ chế đánh giá, giám sát đối với người giữ chức vụ do Quốc hội, Hội đồng nhân dân bầu hoặc phê chuẩn. Tăng cường sự gắn kết giữa giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân với kiểm tra, giám sát của Đảng, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và giám sát của nhân dân”. Chúng tôi hoàn toàn nhất trí với các định hướng về đổi mới tổ chức và hoạt động Quốc hội - các định hướng này đã bám sát ba chức năng cơ bản nhất của Quốc hội là lập pháp, giám sát tối cao và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước, trong đó đặc biệt quan trọng là công tác lập pháp. Chúng tôi cũng cho rằng Dự thảo đã có điểm mới và rất phù hợp với xu thế hiện tại của đất nước cũng như của thế giới, khi nhấn mạnh việc gắn kết hoạt động giám sát của Quốc hội với các hình thức kiểm tra giám sát xã hội và giám sát của nhân dân. Đây cũng chính là điểm mạnh trong giám sát của Quốc hội trong những năm gần đây, khi sức mạnh giám sát được tăng cường cùng với giám sát của xã hội và dựa trên những thành quả của cách mạng khoa học công nghệ, của hệ thống Internet. Chúng tôi cho rằng có thể bổ sung thêm nội dung quan trọng liên quan đến tổ chức và hoạt động của Quốc hội, đó chính là cơ chế bầu cử. Để đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội thì cơ chế bầu cử đóng vai trò trung tâm. Thông qua bầu cử có thể lựa chọn được những đại biểu xứng đáng vào bộ máy của Quốc hội và HĐND các cấp. Bầu cử là hình thức thực hiện quyền tự do dân chủ của nhân dân, là phương pháp phổ biến nhất hiện nay để nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Để bảo đảm tính đại diện của Quốc hội, việc đa dạng hoá thành phần đại biểu Quốc hội là hết sức cần thiết. Cần nghiên cứu thủ tục dự kiến cơ cấu, thành phần đại biểu Quốc hội và điều kiện trở thành ứng cử viên và trở thành đại biểu Quốc hội, nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng bầu cử, từ đó nâng cao chất lượng hoạt động của Quốc hội. Và trong thực tế thì vấn đề bầu cử cũng là nội dung cần được quan tâm trong các cuộc bầu cử ở nước ta gần đây. Có thể bổ sung vào mục này nội dung: “hoàn thiện cơ chế bầu cử để nâng cao hiệu quả và tính dân chủ trong bầu cử Quốc hội và HĐND hiện nay, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của Quốc hội và HĐND”. 4.2. Về Chính phủ và bộ máy hành chính Dự thảo nêu định hướng: “Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện cơ cấu tổ chức của Chính phủ, các bộ, ngành theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, tập trung vào quản lý vĩ mô, xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, luật pháp, cơ chế, chính sách, nâng cao năng lực chỉ đạo điều hành và hiệu quả tổ chức thực hiện, tăng cường công tác thanh tra giám sát. Bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch, chuyên nghiệp, phục vụ nhân dân. Đẩy nhanh tiến trình xây dựng chính quyền điện tử”. Chúng tôi đánh giá rất cao nội dung cụ thể về đổi mới và hoàn thiện tổ chức hoạt động của Chính phủ - theo hướng tập trung quản lý vĩ mô, nâng cao hiệu lực hiệu quả. Đây chính là xu hướng của các Chính phủ hiện đại, phù hợp với nền quản trị nhà nước hiện đại - nơi mà Chính phủ tập trung vào chức năng hoạch định chính sách, quản lý vĩ mô. Định hướng này vì vậy cũng rất thống nhất với định hướng chung đã nêu trước đó về xây dựng Nhà nước pháp quyền, xây dựng nền quản trị quốc gia. Đây cũng chính là cơ sở cho mô hình Chính phủ kiến tạo phát triển - đã được khẳng định trong lý thuyết cũng như áp dụng thành công trong thực tiễn một số quốc gia trên thế giới và bước đầu được tiếp nhận ở Việt Nam. Chúng tôi cho rằng trong bối cảnh hiện thời của Việt Nam, có thể bổ sung thêm định hướng về đổi mới, hoàn thiện Chính phủ và các bộ, ngành theo hướng “tăng cường năng lực quản lý giám sát thực hiện dịch vụ công; bảo đảm trách nhiệm giải trình”. Tăng cường năng lực trong quản lý, giám sát thực hiện dịch vụ công là yêu cầu xuất phát từ thực tiễn hiện nay, khi các dịch vụ công dần dà được xã hội hoá rộng rãi. Trong bối cảnh đó, Chính phủ và các cơ quan hành chính cần được đào tạo năng lực để quản lý việc giao thầu, xã hội hoá dịch vụ công, và giám sát chặt chẽ việc thực thi các dịch vụ đó, tránh để xảy ra tình trạng tham nhũng hay lũng đoạn, lợi ích nhóm. Đồng thời trong bối cảnh hiện nay, rất cần đề cao trách nhiệm giải trình trong hoạt động của cơ quan hành chính vốn xuất thân từ nền hành chính tập trung bao cấp nên yếu tố trách nhiệm chưa thực sự rõ ràng, đặc biệt là sự phân biệt giữa trách nhiệm cá nhân với tập thể. Mặt khác, trách nhiệm giải trình gắn chặt với các yêu cầu về dân chủ, công khai, minh bạch - một khi đã đề cập đến “dân chủ, công khai, minh bạch” (trong Dự thảo văn kiện) thì cần gắn với trách nhiệm giải trình - đó là những thành tố tạo nên nền quản trị công tốt. Và có đề cao trách nhiệm giải trình thì mới tạo lập nên kỷ cương trật tự - yếu tố cốt lõi trong cải cách hoạt động Chính phủ hiện nay. Trách nhiệm giải trình cũng cho phép đo đếm kết quả đầu ra của nền hành chính công, từ đó gắn với việc đánh giá công chức - một nội dung quan trọng được nêu tại phần cuối Mục XIII Dự thảo. Trách nhiệm giải trình cũng phản ánh tính tuân thủ pháp luật và chịu ràng buộc bởi pháp luật của Chính phủ và điều này hoàn toàn phù hợp với tính chất của Nhà nước pháp quyền. 4.3. Về cơ quan tư pháp Dự thảo viết: “Xây dựng, thực hiện có hiệu quả chiến lược cải cách tư pháp giai đoạn mới. Nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của toà án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân, cơ quan điều tra, hoạt động luật sư và bổ trợ tư pháp”. Tư pháp là thành tố không thể thiếu trong Nhà nước pháp quyền và việc Dự thảo văn kiện dành mục riêng định hướng về hoàn thiện hoạt động tư pháp là hết sức đúng đắn. Toà án và các cơ quan tham gia thực hiện quyền tư pháp, các thiết chế bổ trợ tư pháp đều được nhắc đến với yêu cầu “nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động…”. Nói đến Nhà nước pháp quyền thì không thể thiếu vai trò của toà án - trụ cột bảo đảm cho pháp quyền. Toà án là trụ cột của pháp quyền bởi nó bảo đảm cho sự trị vì của pháp luật. Chúng tôi đề xuất trong mục về tư pháp, cần có vị trí đặc biệt dành cho toà án, bởi lẽ Toà án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp. Cải cách tư pháp thành công hay không và nền tư pháp có hiệu quả, chất lượng hay không phụ thuộc chủ yếu vào Toà án. Bởi vậy có thể Dự thảo nên dành một dòng tách riêng cho toà án - theo hướng: “Nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của toà án nhân dân, bảo đảm nguyên tắc độc lập xét xử và từng bước mở rộng thẩm quyền xét xử các văn bản pháp luật của toà án nhân dân”. Nếu như toà án là trọng tâm của nền tư pháp thì độc lập xét xử là nguyên tắc cốt lõi trong hoạt động của toà, có độc lập xét xử thì chất lượng và hiệu quả hoạt động của toà án mới được bảo đảm. Việc đưa nguyên tắc độc lập xét xử vào văn kiện cũng sẽ tạo nền tảng chính trị vững chắc cho cải cách hoạt động của toà án, cho phép khắc phục những nhược điểm nhất định làm ảnh hưởng đến tính độc lập trong xét xử vẫn còn tồn tại đôi nơi trong hệ thống toà án ở nước ta. Mặt khác việc mở rộng thẩm quyền xét xử các văn bản pháp luật của toà án sẽ đóng góp trực tiếp vào bảo vệ nguyên tắc pháp quyền trong tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước. Một nguyên lý căn bản của pháp quyền là giữ gìn tính tối cao của Hiến pháp và pháp luật - bởi đó là trụ cột thiêng liêng, thành quả của nền dân chủ. Do vậy để kiểm soát quyền lực nhà nước rất cần sự bảo vệ các cam kết hiến định, bảo vệ một trật tự pháp luật thống nhất, tức là sự phù hợp giữa các luật với Hiến pháp, giữa các văn bản pháp quy với luật, giữa văn bản của cơ quan cấp dưới với văn bản của cơ quan cấp trên. Và toà án nên giữ vai trò là trọng tài, phân xử một cách khách quan, độc lập nhất tính chất đúng đắn của hệ thống văn bản đó. Chúng tôi cho rằng cũng nên bổ sung nội dung “đổi mới, kiện toàn tổ chức toà án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân, cơ quan điều tra, cơ quan bổ trợ tư pháp”, do việc tổ chức lại hệ thống Toà án, Viện Kiểm sát hay các cơ quan bổ trợ tư pháp khác là một chủ trương đã được đề cập đến trong định hướng của Đảng và Nhà nước ta, cũng là một nội dung quan trọng để nâng cao hiệu lực hiệu quả hoạt động tư pháp trong thực tiễn. 4.4. Về chính quyền địa phương Dự thảo viết: “Tiếp tục hoàn thiện hệ thống tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm ở nông thôn, đô thị, hải đảo… theo luật định; thực hiện và tổng kết việc thí điểm chính quyền đô thị. Đổi mới mạnh mẽ phân cấp, phân công, phân quyền, uỷ quyền, cải cách phân phối ngân sách, phân định rõ hơn trách nhiệm, quyền hạn giữa trung ương và địa phương, bảo đảm quản lý thống nhất, kiểm soát kiểm tra chặt chẽ , đồng thời đề cao vai trò chủ động, tinh thần trách nhiệm, nâng cao năng lực của từng cấp, từng ngành, nâng cao tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của từng cơ quan đơn vị. Tiếp tục sắp xếp các đơn vị hành chính các cấp phù hợp với yêu cầu và điều kiện mới”. Những điểm mới và hiện đại trong phần về chính quyền địa phương đã được chọn lọc và ghi nhận, củng cố trong Dự thảo, đó là: tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo; thí điểm tổ chức chính quyền đô thị; phân cấp phân quyền (trong đó đặc biệt đề cao phân cấp ngân sách); giám sát chính quyền địa phương; sắp xếp lại đơn vị hành chính lãnh thổ. Những nội dung này thực sự là các định hướng cải cách then chốt, có ý nghĩa đột phá trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ở nước ta; vừa kế thừa các định hướng đã nêu trong các Nghị quyết và văn bản pháp luật trước đó; vừa tập trung vào những nét cốt lõi nhất, ví dụ: phân phối ngân sách; phân cấp phân quyền và đề cao trách nhiệm, v.v. Đặc biệt chúng tôi đánh giá cao định hướng về việc tổ chức bộ máy chính quyền địa phương đa dạng phù hợp với từng địa bàn - điều mà Hiến pháp 2013 đã mở ra cơ hội, tuy nhiên Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 chưa thực hiện được. Sự khẳng định trong Dự thảo văn kiện sẽ tạo ra cơ sở chính trị để thực thi sự cải cách mang tính đột phá trong tổ chức chính quyền địa phương trong thực tiễn, tránh tình trạng đồng nhất, cào bằng trong tổ chức chính quyền địa phương. Tuy nhiên về điều này chúng tôi cũng cho rằng nên bỏ cụm từ “theo luật định” (trong câu: “Tiếp tục hoàn thiện hệ thống tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm ở nông thôn, đô thị, hải đảo… theo luật định”). Như trên đã trình bày, tổ chức chính quyền địa phương đa dạng là khả năng đã đề ra trong Hiến pháp 2013. Bởi vậy nếu Dự thảo văn kiện tiếp tục khẳng định việc tổ chức chính quyền địa phương “theo luật định” thì không cần thiết, do điều này đã được khẳng định tại Hiến pháp - văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn luật. Hơn nữa, với tư cách là văn kiện định hướng cho hoạt động của hệ thống chính trị nói chung và bộ máy nhà nước nói riêng, không cần thiết phải thể hiện trong văn kiện rằng một cải cách (mang tính định hướng) lại dựa trên cơ sở luật định (khi mà luật vốn là sự thể chế hoá các định hướng lãnh đạo này). Về Đổi mới mạnh mẽ phân cấp, phân công, phân quyền, uỷ quyền, chúng tôi hoàn toàn nhất trí về nội dung định hướng, tuy nhiên có thể sắp xếp lại trật tự cho logic theo mức độ của việc phân chia quyền lực (giữa trung ương và địa phương) như sau: “Đổi mới mạnh mẽ phân quyền, phân cấp, phân công, uỷ quyền”. Phân quyền có mức độ cao hơn cả trong số đó, và cũng là xu hướng chung của nền hành chính hiện đại trên thế giới. Việc sắp xếp “phân quyền” lên hàng đầu tiên vừa phản ánh hợp lý các mức độ của phân chia quyền lực giữa trung ương và địa phương; vừa bám sát được xu hướng cải cách hành chính mà các quốc gia hiện đại đã và đang thực thi: phân quyền, và Việt Nam đang từng bước áp dụng - để hướng tới chính quyền địa phương tự chủ và tự chịu trách nhiệm, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Về nội dung “bảo đảm quản lý thống nhất, kiểm soát kiểm tra chặt chẽ”, chúng tôi kiến nghị nên diễn đạt là: “bảo đảm quản lý thống nhất, giám sát, kiểm tra chặt chẽ”. Cụm từ “giám sát” có hàm nghĩa rộng hơn “kiểm soát” và gắn với các hình thức giám sát của xã hội, của nhân dân, giám sát của toà án thông qua hoạt động xét xử. Đây cũng là những hình thức giám sát tương thích với các tiêu chí công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình - đề ra trong hoạt động của chính quyền địa phương. Đây cũng là những hình thức giám sát chính quyền địa phương đang được áp dụng rộng rãi ở các quốc gia phát triển và cũng là những hình thức giám sát phù hợp với mô hình chính quyền địa phương phân cấp, phân quyền. Trên đây là một số góp ý của chúng tôi vào nội dung xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo được ghi nhận tại Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIII của Đảng. Xin chân thành cảm ơn sự tạo điều kiện tham gia và sự chia sẻ, đóng góp ý kiến của quý vị đại biểu.
|
