Cho nên đào tạo và sử dụng tài năng là góp phần tăng cường nguyên khí quốc gia. Việc ra đời của Hệ đào tạo Cử nhân khoa học tài năng tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội cách đây 10 năm là một đóng góp vào việc thu hút và bồi dưỡng các tuổi trẻ có mầm mống tài năng để giúp họ tiếp tục phát triển, trở thành các nhà khoa học tài năng của đất nước. Công việc này không những góp phần tiếp tục thực hiện sự nghiệp “trồng người” của Bác Hồ, chủ trương đào tạo nguồn nhân lực tài năng cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của Đảng và Nhà nước ta, mà còn phát huy truyền thống 100 năm Đại học Đông Dương, 50 năm Đại học Tổng hợp Hà nội, tiền thân của trường chúng ta, nơi đã đào tạo nhiều tài năng cho cả Đông Dương trước đây và Việt Nam sau này.

Với những căn cứ như trên Chương trình Đào tạo Cử nhân Khoa học Tài năng (sau đó là Hệ đào tạo CNKHTN) của Trường Đại học KHTN, ĐHQGHN đã có những bước đi đúng đắn và đạt được những thành tích nhất định:

Muốn có tài năng để đào tạo, việc đầu tiên của Hệ là thu hút các mầm mống tài năng qua tuyển chọn đầu vào. Cụ thể là do sự hấp dẫn của chương trình mà các em xin vào học và Hệ đã tuyển chọn được các em học sinh giỏi, đã đạt Huy chương hay giải thưởng quốc tế, quốc gia trong các kỳ thi Olympic mà các em tham gia, và các em đỗ thủ khoa hay điểm cao trong kỳ thi tuyển sinh vào đại học. Thật đáng mừng là trong tổng số 794 sinh viên được tuyển vào học tại Hệ suốt 10 năm qua đã có 57% đạt giải thưởng, trong đó quốc tế: 17%, quốc gia: 40%.

Không có điều kiện tốt thì mầm tốt cũng không phát triển được, cho nên sau khi có sinh viên giỏi, dưới sự lãnh đạo của ĐHQGHN và Trường Đại học KHTN, Hệ đã tạo môi trường với các điều kiện tốt để bồi dưỡng các em:

Nhà trường đã cung cấp đầy đủ các thiết bị hiện đại cho các bài thực hành của các môn học trong chương trình. Các lớp học được cải tạo khang trang, có các thiết bị hiện đại. Sinh viên được cung cấp miễn phí hoặc mượn các bộ giáo trình, sách tham khảo, do nhà trường mua, các thầy trong Ban điều hành xin của bạn bè, cơ quan quốc tế, và các thầy trong trường biên soạn. Một thư viện riêng với hơn 300 tài liệu bằng tiếng Việt và tiếng nước ngoài chuyên phục vụ các em. Các sinh viên từ tỉnh xa được bố trí chỗ ở trong ký túc xá với điều kiện tốt nhất. Các em được miễn học phí, được cấp học bổng khuyến khích tài năng xét theo kết quả học tập. Ngoài ra Ban điều hành còn liên hệ để hội Rencontres du Vietnam xét cấp cho các em hàng năm từ 30-50 học bổng với mỗi suất là 3 triệu đồng, cũng như một số học bổng của quĩ Odon Vallet (Pháp).

Điều kiện tiếp theo mà Hệ đã thực hiện như một yếu tố quan trọng cho thành công, là xây dựng chương trình giảng dạy nâng cao, cập nhật với quốc tế và mời các thầy, cô giáo giỏi, có kiến thức và kinh nghiệm tốt, giảng dậy cho các em vì “không thầy đố mày làm nên”. Nhà trường đã tổ chức biên soạn các khung chương trình, giáo trình với nội dung bao được khối kiến thức của hệ đại trà và nhanh chóng tiếp cận với các kiến thức hiện đại để các em có thể sớm áp dụng trong nghiên cứu và cập nhật với khoa học hiện đại đang phát triển trên thế giới. Các nhà khoa học giỏi trong và ngoài trường, đặc biệt là các thầy, cô giáo có thành tích nghiên cứu khoa học tốt, đã được mời dạy và được thù lao với mức cao hơn so với hệ đại trà. Ngay từ năm học thứ 2 hay thứ 3 các khoa đã phân các thầy giỏi hướng dẫn các em trong nghiên cứu khoa học, và từ năm học thứ 3 trở đi mỗi em hàng năm đã có một báo cáo khoa hoc.

Hệ đã chú ý đáng kể đến đào tạo Ngoại ngữ và Tin học vì hai môn này cung cấp các kiến thức cần thiết như các công cụ để hội nhập khoa học quốc tế, hiện đại. Nhà trường đã mời các thầy, cô giáo từ các nước nói tiếng Anh đến tham gia dạy một số tiết tiếng Anh cho các em. Các khoa đã tổ chức dạy tiếng Anh chuyên ngành cho các em do các thầy, cô giáo có trình độ khoa học cao, tiếng Anh tốt và hay giao lưu quốc tế, giảng dạy. Mục đích của Hệ là nâng cao trình độ tiếng Anh của các em ở cả 4 kỹ năng: nghe, nói, đọc, viết, để đến năm cuối các em có thể nghe giảng một số môn, dự Semina khoa học hay trình bầy một báo cáo khoa học ngắn bằng tiếng Anh. Nhà trường cũng đã tổ chức cho các em học tốt và thực hành tốt tin học với các máy tính và các chương trình hiện đại, để các em có kiến thức, tìm kiếm các thông tin khoa học trên mạng, viết các tài liệu khoa học, và ít nhất có thể lập trình tính toán, giải được các bài toán chuyên ngành.

Với các cố gắng như trên, tuy có thể chưa thật đã đầy đủ, các sinh viên của Hệ bước đầu đã thể hiện tài năng, đạt được một số thành tích nhất định:

Các em đã nỗ lực học tập, chịu khó đào sâu suy nghĩ nên đạt kết quả học tập cao. 100% các em tham gia nghiên cứu khoa học, nhiều em có các bài đăng trên các tạp chí khoa học chuyên ngành và nhận các giải thưởng khoa học cấp trường, cấp ĐHQG và cấp Bộ trong các Hội nghị khoa học sinh viên. Các em đã tham dự các Olympic Toán, Lý, Tin học của sinh viên đại học và hầu hết đều đạt các giải 1, 2, 3. Riêng tính trong số 7 khoá đã tốt nghiệp thì tỷ lệ xuất sắc và giỏi là trên 80%, còn lại là loại khá.

Đặc biệt, ngay trong khi học đã có trên 25% các em trúng tuyển được đi học tại các nước lớn trên thế giới như: Pháp, Anh, Đức, Nhật, Mỹ, Úc, Nga, Singapore, … Cũng cần nói thêm là các em này đã theo kịp ngay các chương trình học tập tại các trường bạn, không những thế, một số như tại Ecole Polytechnique (Pháp) đã vươn lên thuộc nhóm các sinh viên giỏi hàng đầu của nhà trường. Có em như Ngô Đắc Tuấn đã là đồng thủ khoa với một sinh viên Pháp trong kỳ thi tốt nghiệp, Nguyễn Minh Hoài, bảo vệ luận án Tiến sĩ toán học ở Pháp và tiếp tục theo đuổi nghề nghiệp tại Đại học Rutgers và Viện nghiên cứu Tiên tiến ở Princeton, Ngô Đức Thành, sau khi bảo vệ luận án tiến sĩ ở Pháp đã được tuyển sang Nhật làm việc và trở thành nhà khoa học có uy tín, và nhiều trường hợp khác chưa kể hết được ở đây. Rất nhiều các sinh viên của Hệ Đào tạo CNKHTN sau khi tốt nghiệp đại học tại Ecole Polytechnique và một số trường quốc tế khác đã nhận được học bổng làm luận án tiến sĩ tại Mỹ. Điều này không những nói lên tài năng của các em, mà phần nào thể hiện chương trình và kiến thức các em được học tại Hệ đã tiếp cận trình độ quốc tế và hữu ích cho các phát triển tiếp theo.

Các em tốt nghiệp Hệ Đào tạo CNKHTN đã đạt tiêu chuẩn được học tiếp trong chương trình chuyển tiếp sinh (nghiên cứu sinh), nhiều em đã được đi học sau đại học ở nước ngoài tại các nước lớn như: Mỹ, Pháp, Đức, Nhật, Úc, Hàn quốc, Singapore, … hay trong nước, một số em đã trở thành cán bộ của Trường Đại học KHTN, đang tiếp tục phấn đấu kế tục thế hệ các thầy đã cao tuổi, một số khác đã trở thành cán bộ của các Trường Đại học và Viện nghiên cứu khoa học trong nước.
Các sinh viên của Hệ đã được bình chọn để nhận các danh hiệu cao quý như: 3 em được chọn trong 10 “Gương mặt trẻ tiêu biểu của thanh niên cả nước”, 2 em được trao giải thưởng “Sao tháng Giêng” của Trung ương Hội sinh viên Việt nam, 18 em được tặng Bằng khen của Trung ương Đoàn TNCS HCM, 250 lượt sinh viên của Hệ đã được trao tặng danh hiệu “Gương mặt trẻ tiêu biểu của ĐHQGHN”.

Tiếng tốt của Hệ Đào tạo CNKHTN đã được lan truyền khắp nơi trong nước và trên thế giới. Một số Trường đại học trong nước đã đến trao đổi kinh nghiệm và đi theo bước của Hệ. Các phóng viên của các cơ quan thông tin tuyên truyền, báo chí đã đến phỏng vấn Ban điều hành và sinh viên của Hệ. Đặc biệt hội Recontres du Vietnam và các GS. Trương Nguyên Chân, GS. Trần Thanh Vân (Việt kiều Pháp) đã tín nhiệm và giúp đỡ Hệ rất nhiều, cấp học bổng và giúp đỡ các em sinh viên được đi học tại Pháp. Chủ tịch quĩ học bổng Odon Vallet (Pháp) đã nói là do biết tiếng tốt của Hệ Đào tạo CNKHTN mà vào Việt Nam, giúp đỡ, cấp học bổng cho các sinh viên của Hệ và sinh viên Việt Nam. Quĩ Giáo dục Việt Nam (VEF) của Mỹ đã giúp đỡ các sinh viên của Hệ xin học bổng đi học tại Mỹ, Giáo sư. Greg Landsberg (Mỹ) hàng năm sang Việt Nam trao đổi và phỏng vấn các sinh viên của Hệ để tuyển đi học tại các trường Đại học của Mỹ. Nhiều giáo sư từ Nhật Bản và các nước khác đã đến trao đổi với Ban điều hành và sinh viên của Hệ, giúp các em nhận học bổng đi học nước ngoài. Bốn nhà khoa học nổi tiếng thế giới, đạt giải thưởng Nobel là: Norman Ramsay, Nobel 1989 (Various techniques in atomic Physics), Jerome Friedman, Nobel 1990 (Development of the Quark model), Klaus Von Klitzing, Nobel 1985 (Quantized Hall effect) và James W. Cronin, Nobel 1980 (Charge-parity violation) đã đến thăm và trao đổi với các sinh viên của Hệ, truyền cho các em lòng ham mê khoa học và quyết tâm đạt các thành tựu cao sau này. Một số trường Đại học nước ngoài như ở Đức đã công nhận sinh viên của Hệ đủ điều kiện được tuyển thẳng vào làm nghiên cứu sinh của trường. Nghĩa là Hệ Đào tạo CNKHTN của Trường Đại học KHTN, ĐHQGHN sau 10 năm tích cực hoạt động đã tạo nên một “thương hiệu” có uy tín trong nước và trên thế giới, góp phần đào tạo tài năng trẻ cho đất nước.

Sự thành công của Hệ Đào tạo CNKHTN trong 10 năm qua không tách rời sự hỗ trợ của Nhà nước, sự chỉ đạo trực tiếp và giúp đỡ của các đồng chí lãnh đạo ĐHQGHN, Trường Đại học KHTN, Bộ Giáo dục và Đào tạo, cũng như sự ủng hộ, giúp đỡ, tham gia của các thày, cô giáo, các phòng ban chức năng, các khoa và các đoàn thể trong trường.

Thực ra, việc đào tạo tài năng đã được Đảng và Nhà nước ta thực hiện trong suốt quá trình cách mạng và phát triển. Ngay trong những năm chiến tranh gian khổ, hàng loạt các học sinh giỏi, các cán bộ giỏi, có đạo đức tốt, đã được tuyển chọn đi học đại học hay làm nghiên cứu sinh ở các nước có trình độ khoa học, kỹ thuật tiên tiến. Ngày nay họ trở thành đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ thuật có trình độ tốt (hay đội ngũ các tài năng), phục vụ đất nước, trong đó các trường đại học và viện nghiên cứu là nơi tập trung nhiều chất xám khoa học nhất của đất nước. Các giáo sư, tiến sĩ khoa học, tiến sĩ đã và đang là các cán bộ đầu đàn trong các hoạt động khoa học, kỹ thuật và đào tạo các thế hệ tiếp theo. Hệ Đào tạo CNKHTN của chúng ta đã góp một phần nhỏ vào phát triển truyền thống đào tạo tài năng nêu trên.

Đào tạo tài năng là một sự nghiệp lớn, công phu, nhưng sử dụng tài năng có lẽ phải là sự nghiệp tầm cỡ Quốc gia, tuy nhiên tôi cũng mạnh dạn nêu vài suy nghĩ sau đây:

Muốn hiền tài hay tài năng tăng cường được nguyên khí Quốc gia thì điều rất quan trọng là phải có các chính sách đãi ngộ và sử dụng họ một cách thỏa đáng để họ có thể phát huy tốt tài năng của mình, mang lại lợi ích cho Quốc gia. Có hai thế hệ tài năng: Đó là các tài năng đang được đào tạo ngày nay và các tài năng thuộc thế hệ do Đảng và Nhà nước đào tạo trong những năm gian khổ trước đây ở trong và ngoài nước.

Đối với thế hệ tài năng đang được đào tạo hiện nay, mặc dù “con không chê bố mẹ khó” và các em đều yêu Tổ quốc, nhưng nước ta đã đi vào cơ chế thị trường, các em tài năng có đủ lý do để sau khi tốt nghiệp tìm chỗ làm việc ở nước ngoài. Cho nên nếu ta không có các chính sách tốt, tạo điều kiện làm việc và đãi ngộ thích đáng thì sẽ không thu hút được các em trở về phục vụ quê hương, đất nước. Việc suy tôn các em tốt nghiệp đại học “thủ khoa” của Hà nội là một hướng tốt, nhưng với hoàn cảnh xã hội hiện nay và các em đang ở nước ngoài với các điều kiện làm việc và đãi ngộ hơn ta nhiều lần thì còn nhiều vấn đề phải bàn để thu hút các em trở về phục vụ đất nước.

Thế hệ tài năng mà Đảng và Nhà nước đã đào tạo trước đây là các tài năng đã trưởng thành, rất yêu nước, rất nhiều trí tuệ, cống hiến nhiều cho đất nước, và là bậc thầy của thế hệ tài năng đang được đào tạo bây giờ. Tuy nhà nước đã có những chính sách sử dụng nhất định nhưng nếu họ được chăm sóc tốt hơn về điều kiện làm việc và đãi ngộ thì họ sẽ cống hiến tốt hơn nhiều và chất sám sẽ được tận dụng. Ta có thể thấy, một số cán bộ khoa học Việt nam, được mời tới các nước lớn với điều kiện làm việc và đãi ngộ tốt, đã làm việc có kết quả không kém các chuyên gia của nước bạn. Còn như một giáo sư Việt Nam, được thù lao và điều kiện làm việc chưa bằng 1/10 của một giáo sư Mỹ, mà nếu yêu cầu phải làm việc như một giáo sư Mỹ để đáp ứng sự phát triển hiện đại thì quả thực là một điều rất khó khăn. Các giáo sư, tiến sĩ và đặc biệt là các giáo sư, tiến sĩ khoa học đang giảng dạy tốt, đang chủ trì các phương hướng nghiên cứu khoa học quan trọng, có nhiều công trình giá trị công bố trong nước và quốc tế, còn sức khỏe và ham muốn làm việc, mà cứ đến tuổi theo qui định thì phải về hưu, trong khi các trường đại học và viện nghiên cứu rất thiếu các trí tuệ như vậy, có lẽ cũng là một sự lãng phí chất xám, hạn chế trọng dụng tài năng.
Việc sử dụng và đãi ngộ tốt để khuyến khích tài năng tưởng như là khó, nhưng thực ra sẽ rất đơn giản nếu dựa vào kết quả và sản phẩm cụ thể. Nếu là các nhà khoa học thì trước hết phải dựa vào số công trình khoa học được công bố trong nước và nhất là trên các tạp chí quốc tế có uy tín. Dựa vào các kết quả cụ thể này để có mức độ đãi ngộ và sử dụng con người thì sẽ kích thích được tài năng và rất khách quan, công bằng.

Là một thầy giáo, có vinh dự nhiều năm tham gia quản lý Hệ Đào tạo CNKHTN, đã dạy cho các em sinh viên CNKHTN một số môn về Vật lý như: Điện Động lực học, Lý thuyết chất rắn, Tiếng Anh chuyên ngành Vật lý, đồng thời viết sách giáo khoa về các môn này cho các em học, hướng dẫn 4 em làm luận án tiến sĩ, giới thiệu nhiều em đi học tiếp ở nước ngoài, tôi rất ngưỡng mộ trí tuệ và quyết tâm của các em sinh viên CNKHTN. Tôi rất vui mừng về các thành tích mà Hệ và các em đã và đang học tại đây đã đạt được, tạo nên một “thương hiệu” có tiếng tốt ở trong nước và trên thế giới, góp phần vào sự nghiệp đào tạo tài năng cho đất nước. Xin chân thành chúc Hệ Đào tạo CNKHTN của Trường Đại học KHTN, ĐHQHHN và các sinh viên của Hệ tiếp tục phát triển tốt và đạt các thành tích cao hơn.