|
Để đạt được niềm vinh dự này, phải kể đến sự cố gắng nỗ lực không ngừng trong gần nửa thế kỷ của Bạch Thành Công - một nhà khoa học đam mê, nhà giáo tâm huyết, nhà quản lý mẫu mực.
Bạch Thành Công sinh ngày 30 tháng 10 năm 1952 trong một gia đình giàu truyền thống cách mạng tại Thôn La Khê, Xã Văn Khê, Huyện Hoài Đức, Tỉnh Hà Tây. Từ nhỏ, Bạch Thành Công say mê vật lý, toán học và yêu thích văn học. Các thầy cô dạy trong trường cấp III thị xã Hà đông và Sơn Đồng, huyện Hoài Đức đã thổi niềm đam mê khoa học tự nhiên, truyền đạt cho ông những tư tưởng nhân văn, tư tưởng yêu nước ngay từ những ngày ông còn là học sinh.
Năm 1969, cậu thanh niên Bạch Thành Công là sinh viên năm thứ nhất đại học. Lúc ấy, chiến tranh khốc liệt nhà lãnh đạo Việt Nam có tầm nhìn xa gửi hàng vạn thanh niên sang các nước xã hội chủ nghĩa học tập. Sang Liên Xô, Bạch Thành Công được phân công học sinh vật. Đam mê với vật lý từ nhỏ, Bạch Thành Công đã xin chuyển sang ngành vật lý. Bạch Thành Công tốt nghiệp đại học loại ưu chuyên ngành vật lý lý thuyết năm 1975 tại Nga.
Năm 1975, hòa bình lập lại, Bạch Thành Công trở về nước với hành trang là tri thức và bầu nhiệt huyết tuổi trẻ. Chàng trai trẻ Bạch Thành Công đã xin về làm giảng viên tại Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội. Vào khoa Vật lý cùng ông có: Nguyễn Huy Sinh học tại Hungari (nay là GS.TS Chủ nhiệm bộ môn Vật lý nhiệt độ thấp), Nguyễn Đình Dũng (nay là PGS.TS. Chủ nhiệm bộ môn Vật lý lý thuyết) và Lê Hồng Hà (nay là PGS.TS. Chủ nhiệm bộ môn Vật lý đại cương) cùng học tại Nga. Những năm đầu vào trường, thầy giáo trẻ Bạch Thành Công được thầy Nguyễn Châu tin cẩn giao cho chữa bài tập và hướng dẫn sinh viên làm khóa luận. Thời gian sau đó, cũng chính GS.TSKH Nguyễn Châu là người đã hướng dẫn Bạch Thành Công bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại Việt Nam.
 |
|
|
Chất lượng đào tạo của Việt Nam những năm đầu đổi mới đã bắt nhập nhịp độ với các nước xã hội chủ nghĩa. Sức sáng tạo của tuổi trẻ mạnh mẽ, không khí nghiên cứu cho khoa học say mê quên mình làm động lực, sức bật cho những kỳ tích. Bạch Thành Công rất thích thú và tâm đắc với hướng nghiên cứu thực nghiệm của thầy Nguyễn Châu. Các nghiên cứu được triển khai cả về lý thuyết và thực nghiệm nhằm đi sâu vào bản chất vật lý của vấn đề. Tốt nghiệp chuyên ngành Vật lý lý thuyết, Bạch Thành Công miệt mài tự học để áp dụng lý thuyết làm nền tảng để áp dụng vào thực nghiệm. Đồng thời, Bạch Thành Công còn tự đề xuất ra những hướng mới, vấn đề mới để tìm tòi nghiên cứu. Là lớp trí thức đầu tiên được đào tạo ở nước ngoài, ông gặp muôn vàn khó khăn. Những tài liệu, tạp chí khoa học thời đó chưa phổ biến, chỉ có một số tài liệu xuất bản bằng tiếng Nga. Ông phải lên thư viện đọc và chép tay để dịch và nghiên cứu. Nhưng sự thiếu thốn đó dường như không cản trở được sự say mê khoa học của chàng thanh niên Bạch Thành Công. Thời đó, những công trình khoa học muốn đăng tạp chí nước ngoài rất khó khăn, phải thông qua Bộ Giáo dục & Đào tạo và Bộ Văn hóa. Năm 1985, Bạch Thành Công đã có công trình nghiên cứu “Lý thuyết chuyển pha trong từ học” được đăng trên tạp chí khoa học tại Cộng hòa Dân chủ Đức. Đó là bước đi khởi động, mò mẫm tìm đường, là nền tảng cho rất nhiều công trình khoa học của ông được công bố rộng rãi trên tạp chí nước ngoài sau này.
Ấn tượng sâu sắc của GS. Bạch Thành Công là tình bạn, tình thầy trò trong những năm tháng ông được thầy Nguyễn Châu dìu dắt chỉ bảo. GS Bạch Thành Công nhớ lại: “Tôi rất nhớ thời chế tạo nam châm vĩnh cửu - ferit Bary. Thầy Nguyễn Châu, thầy Phạm Quang Niệm đã dẫn chúng tôi (gồm tôi, Nguyễn Trung Kính học ở Nga về - nay là tiến sỹ ở tại CHLB Đức và hai cán bộ Viện nghiên cứu Kỹ thuật Bưu điện) lên tận những hang núi ở Bắc Giang để lấy quặng sắt. Cả mấy thày trò đào quặng sắt bỏ vào ba lô xách xuống núi. Khi đi, người dân bản địa dặn lên núi chỉ khoảng vài quăng dao. Chủ quan, thầy trò chỉ ăn vài củ sắn. Lúc về, đi đường núi không quen, trượt xuống triền dốc cả thầy cả trò ai cũng đói lả đi. Trên đường về, gặp cây mơ xanh, ai cũng ăn cho no bụng. Mới chỉ lót dạ vài miếng sắn luộc, nên cả đoàn bị đau bụng. 4h chiều, cả đoàn mới về đến nhà đói lả nhưng rất mừng vì đã có quặng Magnetite sạch để chế tạo nam châm”.
Ông đã từng làm Chủ nhiệm bộ môn Vật lý chất rắn (từ năm 1991 đến năm 1998); Phó chủ nhiệm Khoa Vật lý (2 nhiệm kỳ liên tục từ 1995 đến 2003). Hướng nghiên cứu chung của bộ môn vật lý chất rắn là chỉ ra khả năng ứng dụng của vật liệu làm linh kiện điện tử, chế tạo các vật liệu từ tính và bán dẫn, nghiên cứu tính chất vật lý của vật liệu đó và áp dụng trong các lĩnh vực khác. Linh kiện điện tử, linh kiện từ tính, linh kiện quang học, mạch máy tính trong phương tiện truyền thông đại chúng: tivi, đài… đều là đối tượng của vật lý chất rắn. Những nghiên cứu trong phòng thí nghiệm chỉ đưa ra mẫu để ứng dụng cho ngành công nghiệp, còn việc triển khai đại trà là thuộc phạm vi của ngành công nghiệp.
Hướng nghiên cứu chính của GS. Bạch Thành Công là Vật lý các vật liệu có chứa các spin linh động tương tác với spin định xứ mà cụ thể là vật liệu perovskite từ tính. Với sự hướng dẫn của PGS.TS Bạch Thành Công, đã có 1 NCS (Phùng Quốc Thanh) và 8 học viên cao học đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ và thạc sĩ theo hướng nghiên cứu này. Ngoài ra các hướng nghiên cứu vật liệu từ tính không trật tự, nghiên cứu tính chất của một số loại ferrite, vật lý vật liệu sắt điện (ferroelectric), vật lý các hệ thấp chiều (vật lý các hệ nano), tính toán trong khoa học vật liêu cũng là các vấn đề được nhóm nghiên cứu của GS. Bạch Thành Công đã và đang nghiên cứu tích cực.
 |
|
|
Gần đây, GS. Bạch Thành Công tập trung nghiên cứu “Perovskite- vật liệu có nhiều hiệu ứng lớn và vấn đề vật lý lý thú”. Họ vật liệu perovskite từ tính A1-xA’xMn1-yByO3 (Ln là kim loại đất hiếm 4f; A : kim loại alkaline; B là kim loại chuyển tiếp3d ) có nhiều hiệu ứng lý thú như: từ trở khổng lồ, trật tự điện tích, thủy tinh spin, từ nhiệt… Sự đa dạng của các tính chất vật lý này có nguyên nhân là sự ảnh hưởng lẫn nhau của nhiều loại chuyển pha như thuận từ, sắt từ, chuyển pha kim loại điện môi, chuyển pha cấu trúc…ở điều kiện bên ngoài (nhiệt độ, từ trường, áp suất) và nồng độ pha tạp xác định.
GS. Bạch Thành Công hiện là Chủ nhiệm Khoa Vật lý, Trường ĐHKHTN, ĐHQGHN. Đảm nhiệm công tác quản lý, ông có thể tháo gỡ khó khăn, có thể điều hành nghiên cứu, tập trung lực lượng, tổ chức nghiên cứu có hiệu quả, hướng nào có tiềm năng phát triển được thì tập trung theo hướng đó. GS. Bạch Thành Công cũng bày tỏ những nỗi niềm băn khoăn trên cương vị một người lãnh đạo: “Nguồn nhân lực có kinh nghiệm, thế hệ cũ đã nghỉ hưu, đội ngũ cán bộ mỏng dần. Nhiều cán bộ khoa học trẻ được đào tạo tốt chưa quay về nước, vì thế cán bộ không được bổ sung kịp thời, việc cải tiến phương pháp giảng dạy, thay môn học đáp ứng yêu cầu thực tế gặp nhiều khó khăn”. Theo ông, rất cần những nhà lãnh đạo đổi mới cách quản lý cho phù hợp với hoàn cảnh biến động hiện nay, cần có những thay đổi mạnh dạn trong phương pháp quản lý hoạt động nghiên cứu và đào tạo. Thành công của ĐHQGHN chính là đào tạo được lớp sinh viên cử nhân tài năng trong hoàn cảnh gặp khó khăn, khoa học cơ bản thiếu nguồn nhân lực. ĐHQGHN là đơn vị đầu tiên đã đề xuất phương pháp tập hợp những sinh viên có năng khiếu khoa học đào tạo họ thành cử nhân tài năng. Bên cạnh đó, cũng tồn tại một mặt trái, các nhà lãnh đạo chưa có kế hoạch cụ thể, chính sách phù hợp để phát triển, phát huy tài năng đó phục vụ cho sự nghiệp đào tạo, nghiên cứu khoa học trong nước. Sau thời gian được gửi đi học tập ở nước ngoài, họ ở lại làm việc và nghiên cứu mà chưa có kế hoạch trở về nước trực tiếp tham gia vào quá trình đổi mới đào tạo nghiên cứu ở quê nhà.
 |
|
|
Thời gian được học ở nước ngoài, ông rất tâm đắc với cách giảng dạy của các giáo sư người Nga. Đó là lối giảng bài cặn kẽ, phương pháp tư duy nhân văn, hài hước, dí dỏm nên sinh viên dễ nhập tâm những kiến thức khoa học tưởng chừng rất khô khan. Lượng kiến thức các giáo sư người Nga truyền đạt trên giảng đường rất cơ bản. Từ nền tảng ban đầu ấy, sinh viên còn phải tự học, tự nỗ lực và trau dồi thêm để bổ sung kiến thức. Cách truyền đạt kiến thức của giáo sư người Nga ít nhiều ảnh hưởng tới ông. Trong giờ lên lớp của ông, những lý thuyết Vật lý khô khan được soi sáng, minh họa trên ví dụ cụ thể liên quan. Vật lý là môn khoa học có nền tảng từ triết học tự nhiên. Vì vậy, ông thường lồng vào bài giảng những tư tưởng nhân văn, triết học, sự phát triển của thiên nhiên, vũ trụ làm cho sinh viên hứng thú với môn học.
Rất nhiều thế hệ học trò của Khoa Vật lý nói chung, bộ môn Vật lý chất rắn nói riêng đã thành đạt và trở thành nhà khoa học chủ chốt của các viện nghiên cứu, các trường đại học. Ông ngồi điểm tên từng sinh viên của Khoa đã có chỗ đứng nhất định trong ngành Vật lý. Đó là hai GS.TS trẻ Vũ Văn Hùng và Đặng Văn Xoa, giảng viên Trường ĐH Sư phạm Hà Nội. Hiện đang công tác ở Viện Khoa học và Công nghệ quốc gia có: PGS.TS. Nguyễn Quang Liêm, Viện phó Viện Khoa học Vật liệu, PGS.TS. Phan Ngọc Minh, Viện phó Viện Khoa Học Vật liệu, PGS.TS. Phạm Thành Huy PGĐ ITÍMS (Trung tâm quốc tế đào tạo và nghiên cứu Vật lý), Trần Bình Minh - hiện là nghiên cứu sinh ở Mỹ có hơn 20 công trình khoa học đăng trên tạp chí hàng đầu ở Mỹ. TS. Đinh Văn Trung sau khi bảo vệ xuất sắc luận án TS ở Pháp, hiện là trưởng nhóm nghiên cứu Thiên văn học ở Đài Loan, được các nhà khoa học nổi tiếng trên thế giới đánh giá cao. GS. Bạch Thành Công đang ấp ủ một dự định mở ngành Thiên văn học ở ĐHQGHN và mời TS. Đinh Văn Trung về phụ trách.
Theo GS. Bạch Thành Công, những ngành mới cập nhật không có chuyên gia thì nền khoa học không phát triển được. Ông nghĩ tới một hướng tháo gỡ: “Nên chăng xây dựng một trung tâm đào tạo – nghiên cứu tiên tiến ở ĐHQG Hà Nội với những chính sách đổi mới, mời các chuyên gia giỏi trong ngoài nước tới làm viêc, giảng dạy, đặc biệt chú ý mời các nhà khoa học do chính chúng ta góp phần đào tạo nên để nhanh chóng nâng cao chất lượng nghiên cứu ở Việt Nam”.
|
