I . Bất bình đẳng giới và hiện tuợng thiếu công bằng với phụ nữ và ảnh hưởng của nó đến vị thế của phụ nữ, hiệu quả công việc và sự phát triển nguồn lực xã hội.

1. Di sản của chế độ gia trưởng về sự bất công đối với phụ nữ :

Nho giáo, hệ tư tưởng đại diện điển hình nhất của chế độ gia trưởng ở Việt Nam thời cổ đã trình bày cơ cấu xã hội gồm mối quan hệ giữa Thân – Nhà - Nước – Thiên hạ. Mạnh Tử cho rằng : thiên hạ gốc ở nước, nước gốc ở nhà, nhà gốc ở thân mình (thiên hạ chi bản tại quốc, quốc chi bản tại gia, gia chi bản tại thân). Con người (nam giới – chú thích của tác giả ) trước hết cần phải học tập, tu dưỡng (Tu thân theo chuẩn mực nhân, nghĩa, lễ trí tín ), sau đó phải xây dựng và quản lý nhà mình cho thật tốt (Tề gia) rồi vươn lên quản lý đất nước (Trị quốc) và cai trị nước khác (Bình thiên hạ). Theo khuynh hướng đó, những người đàn ông sẽ đời nối đời xây dựng, thống trị và ổn định xã hội.

PGS.TS Lê Thị Quý

Theo quan điểm của Hậu nho thì Tam cương là ba mối quan hệ cơ bản trong xã hội :Vua-tôi; Cha-con; Chồng-vợ. Đây là các mối quan hệ bất bình đẳng trong xã hội có giai cấp.

- Quân vi thần cương là vua làm cương cho tôi

- Phụ vi tử cương là cha làm cương cho con

- Phu vi thê cương là chồng làm cương cho vợ

Trên cơ sở đó, những người làm cuơng cho người khác là những người lãnh đạo và có quyền lực cao nhất trong xã hội và gia đình. Trong cấu trúc này, phụ nữ nằm ở nhóm xã hội “tôi”,”con”,”vợ” là nhóm phải chịu sự giáo dục, sự thống trị tuyệt đối của nam giới. Nho giáo còn coi phụ nữ ngang hàng với tiểu nhân, là loại bị khinh miệt, không đáng đếm xỉa. Theo Khổng Tử thì chỉ có đàn bà và tiểu nhân là hạng khó dạy. Khi ta gần thì họ nhờn, xa thì họ oán (Phụ nhân nan hoá). Vì vậy để nói về xã hội nam quyền người ta thường gọi là chế độ “Trọng nam, khinh nữ”.

Bên cạnh đó, trật tự gia đình của Nho giáo được xác lập trong chế độ đối kháng giai cấp và áp bức giới hết sức chặt chẽ và nghiêm khắc. Hậu nho đã quy định trong gia đình có hai loại người là Sử và Sự. Sử là những người lãnh đạo còn Sự là những người chịu sự lãnh đạo. Sử là những ông chủ trong gia đình có quyền uy tuyệt đối trong đối nội và đối ngoại. Đó là ông, cha, anh, chồng còn Sự là những người thứ bậc dưới như cháu, con, em, vợ. Mọi người đàn ông trong gia đình khi sinh ra thì thuộc hàng Sự nhưng đến khi lớn lên, có gia đình riêng, anh ta sẽ thuộc hàng Sử còn mọi người phụ nữ trong suốt cuộc đời mình không bao giờ thuộc hạng Sử cả.

Phụ nữ còn phải tuân theo các quy tắc của “Tam tòng, Tứ đức”. Tam tòng : Tại gia tòng phụ; xuất giá tòng phu; phu tử tòng tử ( ở nhà theo cha, lấy chồng theo chồng, chồng chết theo con ) và Tứ đức: công, dung, ngôn, hạnh ( Giỏi nữ công gia chánh nghĩa là Công; Giữ gìn dung nhan đẹp đẽ cho chồng nghĩa là Dung; Ngôn từ dịu dàng, phụ thuộc vào chồng và gia đình chồng, phải biết lựa lời mà nói, không nói lời xấu, phải biết khi nào được nói, khi nào không, không được nói leo, không được ngồi lê mách lẻo như thế gọi là Ngôn. Giữ gìn trinh tiết cho chồng cả lúc chồng sống lẫn sau khi chồng chết, tuân thủ tam tòng, mắt nhìn thẳng, không được có thái độ “đầu mày cuối mắt” với người ngoài gọi là Hạnh (Vũ Khiêu, 1997).

Đạo trị gia của Nho giáo rất coi trọng sự hoà thuận của quan hệ vợ chồng nhưng phải nằm trong một tôn ti trật tự của chế độ gia trưởng “Phu xướng, phụ tuỳ”, chồng nói gì thì vợ phải theo đó mà làm bất kể đúng sai. Quan điểm này khi du nhập vào Việt Nam thì thành: “Chồng giận thì vợ bớt lời. Cơm sôi nhỏ lửa không đời nào khê” (ca dao Việt Nam).

Nho giáo cho rằng phục vụ vô điều kiện cho nam giới là chức năng, nhiệm vụ, thiên chức của phụ nữ. Những quan niệm và nguyên tắc này đã cột chặt cuộc đời người phụ nữ vào cái xiềng của gia đình ngay cả sau khi chồng của họ đã chết. Đó là quan điểm “Chồng chúa, vợ tôi” rất phổ biến trong xã hội theo Nho giáo. (Diễm ái Dân, 2001)

Trong gia đình thì chồng là “vua” còn vợ là “nội tướng”. Nho giáo khuyên : chồng nhân nghĩa, vợ nhu thuận. Trình Hạo và Trình Di là hai danh nho đời Tống cho rằng: Cha tôn, con ty, anh ái, em cung, chồng quyết, vợ nghe, mỗi người đều làm trọn đạo từ đó gia đạo mới ngay, thiên hạ mới định. Con cái hư hỏng thì đổ tội cho phụ nữ không biết dạy con “Con hư tại mẹ” (Nhị trình tập, trích trong Đạo trị gia, 2003). “Nam bất ngôn nội, nữ bất ngôn ngoại” (Đàn ông không nói việc trong nhà, đàn bà không nói việc ngoài đường). Theo sự phân công đó, đàn ông chủ việc bên ngoài, đàn bà chủ việc bên trong nhưng đàn bà vẫn phải phục tùng đàn ông. Bằng cách đó, phụ nữ bị hạn chế không được tham gia các công việc xã hội.

Cho đến nay, ảnh hưởng của Nho giáo đối với xã hội Việt Nam hiện nay vẫn còn khá lớn, xét trên cả hai mặt tích cực và tiêu cực. Một số nam giới vẫn cho rằng: sinh ra là phận gái thì phụ nữ phải phục tùng đàn ông trên cả hai phương diện gia đình và xã hội.

2. Ảnh hưởng của bất bình đẳng giới đến vị thế của phụ nữ, hiệu quả công việc và sự phát triển nguồn lực xã hội.

Trong xã hội phụ quyền, phụ nữ bị hạn chế không được tham gia các công việc xã hội không có nghĩa là họ chỉ làm việc trong gia đình. Họ vẫn phải làm các công việc như nam giới như làm ruộng, buôn bán, làm dịch vụ nhưng không được công nhận là tham gia công việc xã hội. Đặc biệt phụ nữ bị hạn chế trong những hoạt động lãnh đạo và trí tuệ. Phụ nữ chỉ được học để phục vụ chồng, con và những người thân trong gia đình mà không được thi thố ngoài xã hội. Hiện tượng “ Gà mái gáy thay gà trống”, “Gái goá lo việc triều đình” là tối kỵ. Những phụ nữ là vợ vua chúa khi chồng chết trẻ, được phụ tá cho con trai là vua trẻ con nhưng chỉ được phép “buông rèm chấp chính” nghĩa là ngồi ở đàng sau chiếc rèm để phán quyết việc công mà không công khai trước mặt bá quan. Hiện tượng này không chỉ hàm ý khinh miệt sâu sắc nhân cách và trí tuệ của phụ nữ mà còn kìm hãm năng lực của họ trên cương vị lãnh đạo để phục vụ đất nước. Lịch sử Việt Nam chỉ ghi lại rất ít những nhân vật nữ tài năng lãnh đạo đất nước là bà Dương Vân Nga thời nhà Đinh; Bà Y Lan trong hai giai đoạn là vợ vua và mẹ vua đã quản lý đất nước để chồng yên tâm đi đánh giặc, đã đề các chính sách đúng đắn để bảo vệ trâu cày và giải phóng cho các cung nữ; bà Linh từ quốc mẫu Trần Thị Dung đã chỉ đạo sơ tán cả tôn thất triều đình ra khỏi thành Thăng Long trong cuộc kháng chiến chống Nguyên - Mông lần thứ nhất thực hiện chiến lược “Vườn không, nhà trống” của triều Trần; nữ tuớng tài ba và bất khuất Bùi Thị Xuân trong đội ngũ nghĩa quân Tây Sơn; Bà Nguyễn Thị Duệ, nữ trí thức thời Lê đã phải giả trai đi thi để đoạt bằng tiến sỹ. Những tấm guơng trên đã chứng tỏ rằng khi được có cơ hội thì phụ nữ cũng thể hiện tài năng không thua nam giới và mặc dù bị chịu sự bất công, phân biệt nhưng sự đóng góp của phụ nữ vào công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc là vô cùng to lớn.

Tuy nhiên, xã hội Việt Nam thời trước Cách mạng tháng 8/1945 là một xã hội nghèo đói, chậm phát triển. Một trong những nguyên nhân của nó là tình trạng bất bình đẳng giới phổ biến. Một nửa dân số đất nước là phụ nữ bị kìm hãm, sống trong nghèo đói và thất học, bị hạn chế không được đóng góp trực tiếp vào sự phát triển. Họ không phải là nguồn nhân lực có chất lượng cao và sự tồn tại của họ gắn với các nhãn mác: ngu dốt và rẻ mạt. Không có nhà khoa học nổi tiếng nào là phụ nữ. Nữ trí thức nếu có chỉ dừng ở mức là học sinh trung học và hầu như không có sinh viên đại học.

II. Bất bình đẳng giới trong trí thức và cuộc đấu tranh làm thay đổi nhận thức của phong trào “ Nữ quyền”:

1. Phụ nữ và tri thức

Cho đến tận nửa đầu thế kỷ 20, phụ nữ nhiều nước vẫn bị cấm đoán trong lĩnh vực khoa học. Phụ nữ không được học hành đầy đủ như nam giới, vì lẽ đó những danh nhân khoa học là phụ nữ trên thế giới chỉ là một thiểu số rất nhỏ so với nam giới. Trong các thế kỷ được gọi là “Đêm trường trung cổ” có những phụ nữ hàn lâm, có kiến thức và trí tuệ bị bài bác, thậm chí bị lên án, bị bỏ tù. Thế kỷ 17 có trên 4000 phụ nữ trong đó hầu hết là nhà khoa học bị nhà thờ Thiên Chúa giáo buộc tội là phù thuỷ và bị đàn áp. (Tạp chí Khoa học & Phụ nữ , 1990)

Tuy nhiên, chính sự xuất hiện của một số ít nữ trí thức khoa học lớn đã phản ánh trí tuệ và sức phấn đấu phi thường của phụ nữ. Nhà vật lý - hoá học Mari Quyri, sinh viên và giáo sư nữ đầu tiên người Ba Lan trong trường đại học Pháp cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 đã 2 lần được nhận giải Nobel về vật lý và hoá học; Nhà toán học nổi tiếng thế kỷ 19 người Nga Kovalepskaia đã đi vào lĩnh vực khoa học thường được coi là của nam giới; Trước đó, lịch sử đã ghi danh bà Tapputi Belattiallini, nhà hoá học phát minh ra nước hoa trước Công nguyên; Bà Teana, người lãnh đạo trường phái toán học Pitago thời cổ đại; Bà Maria Alexandria người phát minh nhà tắm hơi và thuật giả kim; hai bà Hilidegard và Gerrard là tác giả của các tác phẩm bách khoa về nền khoa học trung cổ. Trong những di sản văn hoá đồ sộ của nhân loại cho đến ngày nay có những danh nhân văn hoá nổi tiếng và có cả các nhà văn hoá vô danh là phụ nữ. Họ là những nhà văn hoá, nhà văn, nhà thơ, nhà soạn kịch, các hoạ sĩ, nhạc sĩ, nghệ nhân, thợ thủ công... mà những sự rung cảm văn hoá đầy chất nữ tính của họ làm nên một nửa những rung cảm văn hoá trong di sản của nhân loại. Chúng ta không thể tưởng tượng nổi nếu vắng bóng họ di sản văn hoá thế giới sẽ nghèo nàn như thế nào.

2. Cuộc đấu tranh để vươn tới tri thức của phụ nữ thông qua phong trào Nữ quyền

Phân tích lịch sử của phong trào phụ nữ, các nhà nghiên cứu đưa ra ba xu hướng phát triển mạnh mẽ, gắn liền với ba giai đoạn phát triển gọi là các Làn sóng nữ quyền. Làn sóng thứ nhất (The First Wave of Feminism ) từ khoảng năm 1848 đến 1918. Làn sóng thứ 2 (The Second Wave of Feminism) từ 1918 đến 1968 và Làn sóng thứ 3 ( The Thirt Wave of Feminism ) từ 1968 đến nay.

Ngay từ Làn sóng thứ 2, lần đầu tiên, phong trào Nữ quyền đã cho ra đời những nghiên cứu của phụ nữ với tư cách là nhà khoa học. Theo bà Eva Gamarnikow, ban đầu các nghiên cứu phụ nữ được coi là nhằm khôi phục lại thế cân bằng trong Xã hội học bằng cách đưa phụ nữ vào đó do trước đây họ bị gạt ra ngoài các lĩnh vực khoa học và bị hạn chế trong gia đình để thực hiện các chức năng sinh học. Từ đó các nhà nữ quyền bắt đầu đặt dấu hỏi về lý do của sự vắng mặt phụ nữ trong cơ chế chính trị, trong các hoạt động trí thức và xã hội. Những câu hỏi đó dẫn đến sự xét lại các quan niệm nam quyền và làm thay đổi nó.

Làn sóng thứ 3 ( The Thirt Wave of Feminism ) từ 1968 đến nay. Việc phụ nữ bị gạt ra ngoài lề của dòng chảy phát triển đã kích thích tư tưởng và khả năng nghiên cứu của nhiều nhóm phụ nữ trí thức. Trong hoàn cảnh khoa học còn đang là lĩnh vực độc quyền của nam giới, nhiều nhóm phụ nữ đã trình bày các quan điểm mới nhìn nhận vấn đề phụ nữ trong so sánh với nam giới trên những vấn đề về chính trị, kinh tế, khoa học, văn hoá, gia đình. Nhiều trường phái nữ quyền đã dựa vào các học thuyết xã hội và tìm cách đưa vấn đề phụ nữ với tư cách là một nửa nhân loại, là một lực lượng xã hội quan trọng vào các học thuyết. Trong làn sóng thứ 3, phong trào Nữ quyền đã phát triển toàn diện và sâu sắc trên rất nhiều ngành khoa học. Bản thân thuyết Nữ quyền cũng được phân chia theo các chuyên ngành: có các nhà nữ quyền địa lý, lịch sử, khoa học tự nhiên, khoa học chính trị, tâm lý, xã hội học… với sự mong muốn rằng tiếng nói và kinh nghiệm của phụ nữ cũng được coi trọng như nam giới.

Hồi ức của Evi Glenn đã tức giận khi bà đã đến thư viện Lamont của trường Harvard, nơi không mở của cho sinh viên nữ vào năm 1960. Các nhà nữ quyền nhận xét: Chúng ta ( phụ nữ ) đã không có thiên đường và đây là thời kỳ phân biệt giới tính” ( Delamont, 2003).

Mục tiêu của các nhà nữ quyền là tạo điều kiện để phụ nữ có thể tham gia vào các ngành khoa học. Vào cuối những năm 1960 khi làn sóng thứ ba nổi lên, phụ nữ ở Anh và Mỹ đã được cho phép vào các lĩnh vực kiến thức của nam giới. Các tờ tạp chí Nữ quyền thời kỳ này đều đưa ra các nguyên nhân và những cố gắng của phụ nữ trong xã hội học tập. Bên cạnh đó, hàng loạt các cuốn sách, nhiều tạp chí mới, hội nghị, lớp học với rất nhiều chủ đề Nữ quyền cũng ra đời. Xã hội học là nền tảng phong phú cho các thách thức Nữ quyền tiến tới các kiến thức cơ bản. (S. Garrett, 1987).

Phong trào “Nữ quyền Tự do” đòi bình đẳng về quyền và cơ hội giữa nam và nữ trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là yêu cầu phụ nữ cũng được tiếp cận bình đẳng với giáo dục và vị trí chính trị như nam giới. Phản đối quan niệm cho rằng phụ nữ chỉ là người giúp đàn ông trong việc sinh nở, sức mạnh về trí tuệ của phụ nữ ít hơn nam giới, các nhà nữ quyền Tự do đã cho rằng phụ nữ cũng có khả năng trí tuệ như nam giới. Theo họ, sự bị trị của phụ nữ nằm trong những ràng buộc về tập quán và pháp lý. (Ann Oakley,1999 ) Điều này đã được chứng minh qua các đạo luật của nhiều nước như luật Sharia của các nước Hồi giáo, luật Hudur của Hồi giáo Malaysia, đạo Shinto của Nhật Bản, luật Hồng Đức, thế kỷ 15 và luật Gia Long, thế kỷ 17 của Việt Nam ( Lê Thị Quý, 2009). Theo luật pháp và phong tục, phụ nữ bị tước đi việc học hành và bị giam hãm trong gia đình. Những ràng buộc này ngăn cản phụ nữ tham gia hoặc thành công trong những những nơi được coi là thế giới công cộng (public world). Chủ nghĩa nam quyền đã gạt bỏ phụ nữ ra khỏi hàn lâm viện, các diễn đàn và thương trường. Phụ nữ ít có cơ hội để học tập và phát huy trí tuệ của mình và vì vậy trí tuệ của họ luôn bị thấp hơn nam giới. Nam và nữ không được hưởng chế độ giáo dục như nhau nên không thể nói rằng phụ nữ không có khả năng trí tuệ như nam giới. Do chính sách sai lầm này, tiềm năng đích thực của nhiều phụ nữ không được bộc lộ. Phụ nữ không được bình đẳng khi nam giới được coi là “ trí tuệ “ còn phụ nữ là “ lao động chân tay “. Muốn thay đổi vai trò của phụ nữ trong xã hội cần phải thông qua cải cách và giáo dục một cách công bằng cho cả nam và nữ. Công bằng giới đòi hỏi phải có cơ hội như nhau và cần xem xét đến từng cá nhân mà không tính đến giới tính của họ theo kiểu định kiến giới. Họ cho rằng cái khác biệt giữa nam giới và phụ nữ là hình dáng cơ thể chứ không phải trí tuệ. ((Ann Oakley, 1999 )

3. Các quan điểm về bình đẳng và công bằng giới trước và sau khi có nhận thức giới

Quan điểm bình đẳng chưa có nhận thức về giới : Theo từ điển Bách khoa Việt Nam (1995) tập I thì : Bình đẳng là sự được đối xử như nhau về các mặt chính trị, kinh tế, văn hoá không phân biệt thành phần và địa vị xã hội, trong đó trước tiên và cơ bản nhất là bình đẳng trước pháp luật. Ở đây, điều kiện cần thiết chỉ là cung cấp cho phụ nữ các cơ hội bình đẳng, sau đó người ta tin rằng phụ nữ sẽ thực hiện và được hưởng thụ theo các nguyên tắc và tiêu chuẩn như nam giới và đem lại các kết quả như nhau nhưng thực tế sự đối xử bình đẳng không luôn luôn đem lại kết quả bình đẳng. Quan điểm trên, sau này được nhiều nhà nghiên cứu về giới cho rằng đó là một loại “bình đẳng giới mà không tôn trọng sự khác biệt về giới tính”.

Nguyên tắc đối xử như nhau, không phân biệt là điều hết sức cần thiết, song có lẽ nó chưa đủ để phụ nữ được bình đẳng thực sự. Ở nhiều quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam , xuất phát từ vấn đề quyền con người, hiến pháp đã ghi nhận quyền bình đẳng giữa nam và nữ trên mọi phương diện. Điều đó là một sự tiến bộ lớn, tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở mức độ này, phụ nữ vẫn chưa được bình đẳng thực sự. Cũng là con người như nam giới nhưng phụ nữ lại có những đặc tính về giới tính hết sức riêng biệt do đặc trưng sinh học và đặc trưng xã hội quy định chi phối, cho nên, nếu chỉ thực hiện sự đối xử như nhau (căn cứ vào cái chung) mà không chú ý đến cái riêng để có các đối xử đặc biệt thì sẽ không có bình đẳng thực sự.

Thực tế cho thấy, trong quá trình phát triển, giữa nam và nữ đã không có cùng một điểm xuất phát, cho nên cơ hội mở ra như nhau nhưng phụ nữ khó nắm bắt được nó như nam giới. Ví dụ : Khi cơ hội tìm việc làm, có thu nhập cao mở ra cho cả nam và nữ thì phụ nữ khó có thể đón nhận được cơ hội đó như nam giới (vì lý do sức khoẻ, công việc gia đình, các quan niệm cứng nhắc trong phân công lao động) Ngay cả khi có điểm xuất phát như nhau (do đã được tạo điều kiện) thì quá trình phát triển tiếp theo của phụ nữ cũng gặp những khó khăn, cản trở hơn so với nam giới.

Ví dụ hai sinh viên nam và nữ cùng tốt nghiệp đại học, mười năm sau, trình độ, khả năng thăng tiến giữa họ lại rất khác nhau. Trong thời gian này, nam giới có thể chuyên tâm vào học tập, nâng cao trình độ, còn phụ nữ lại phải chi phối hơn việc sinh đẻ và nuôi con nhỏ. Vậy là đối xử như nhau không thể đem lại sự bình đẳng giữa hai giới nam và nữ vốn rất khác nhau về mặt tự nhiên và mặt xã hội.

Theo quan điểm này thì mọi điều kiện cần thiết chỉ là cung cấp cho phụ nữ các cơ hội bình đẳng và người ta mong đợi phụ nữ sẽ tiếp cận các cơ hội này, thực hiện và hưởng lợi theo theo các nguyên tắc và tiêu chuẩn như nam giới. Điều này đặt ra sức ép vô cùng lớn đối với phụ nữ trong khi đó lại thu hẹp sự tiếp cận của họ tới các kỹ năng và các nguồn cần thiết để có thể tận dụng “các cơ hội bình đẳng”.

Quan điểm thứ hai về bình đẳng với nhận thức giới : Theo chúng tôi, khi đã thừa nhận phụ nữ có những khác biệt cả về tự nhiên và xã hội so với nam giới, thì đối xử như nhau sẽ không đạt được bình đẳng. Cho nên, bình đẳng giới không chỉ là việc thực hiện sự đối xử như nhau giữa nam và nữ trên mọi lĩnh vực xã hội, theo phương châm phụ nữ có thể có quyền làm tất cả những gì nam giới có thể và có quyền làm. Bình đẳng giới còn là quá trình khắc phục tình trạng bất bình đẳng giữa hai giới nhưng không triệt tiêu những khác biệt tự nhiên giữa họ, thông qua các đối xử đặc biệt với phụ nữ. ( Trong Luật Bình đẳng giới hiện nay đã có các quy định cụ thể về những điều khoản “ đặc biệt tạm thời”mà không coi là phân biệt giới để thực hiện bình đẳng giới )

Những đối xử đặc biệt tác động đến khác biệt tự nhiên giữa nam và nữ hạn chế những thiệt thòi của phụ nữ cần được duy trì thường xuyên như (Chương trình chăm sóc sức khoẻ bà mẹ, trẻ em; Cho phụ nữ đi đào tạo truớc nam giới, khi họ rảnh rỗi; Nam giới cũng nghỉ để chăm sóc khi con ốm, khi vợ đẻ; Phải đánh giá phụ nữ cao hơn khi họ có cùng một thành tích như nam giới). Các đối xử đặc biệt tác động làm thay đổi vị thế người phụ nữ do lịch sử để lại cần được duy trì chừng nào đạt được sự bình đẳng hoàn toàn. Đối xử đặc biệt khác không chỉ căn cứ vào sự khác biệt giữa nam và nữ, quá trình tiến tới bình đẳng giới còn phải chú ý sự khác biệt ngay trong giới nữ, thể hiện qua các nhóm phụ nữ khác nhau, giữa thành thị và nông thôn, giữa công nhân với nông dân, trí thức, giữa phụ nữ giàu và phụ nữ nghèo…

Ở đây, điều kiện để đạt tới sự bình đẳng chính là cần phải có các đối xử đặc biệt, thậm chí là các điều kiện ưu tiên dành cho các nhóm xã hội yếu thế.

Bình đẳng giới là một tình trạng lý tưởng trong đó phụ nữ và nam giới được hưởng vị trí xã hội như nhau, được tạo cơ hội và điều kiện thích hợp để phát huy đủ khả năng của mình, được đánh giá khác nhau dựa trên cơ sở giới tính để họ đóng góp cho sự phát triển của quốc gia và được hưởng lợi từ các kết quả của quá trình phát triển đó.

Mô hình bình đẳng giới không chỉ quan tâm đến cơ hội bình đẳng mà còn quan tâm đến kết quả của sự bình đẳng, sự đối xử bình đẳng, tiếp cận bình đẳng và lợi ích bình đẳng. Chúng ta cần phải xem xét cẩn thận những cản trở tiềm ẩn đối với sự tham gia bình đẳng giữa nam và nữ, điều này có nghĩa là phải đối xử khác nhau giữa phụ nữ và nam giới để họ có thể được hưởng lợi một cách chính đáng và đó không thể coi là phân biệt giới. Vì vậy, bình đẳng phải đi đôi với công bằng giới.

Trên cơ sở Luật Bình đẳng giới thì không thể đem một phụ nữ cụ thể để xét các tiêu chuẩn ngang bằng với một nam giới cụ thể trong các việc đào tạo, đề bạt, sử dụng và khen thưởng mà không tính toán đến những cản trở về giới tính của họ. Muốn đạt đến các thành tích như nam giới thì phụ nữ phải phấn đấu, phải bỏ công sức ít nhất là gấp đôi ( đặc biệt là trong lĩnh vực tri thức, chính trị ). Chẳng hạn, trong đợt xét và phong danh hiệu giáo sư và phó giáo sư năm 2009, nữ trí thức đã không được hưởng Luật Bình đẳng giới, không được hưởng sự công bằng khi bị đem ra so sánh một cách máy móc với nam trí thức và cá biệt có những người đã có thành tích vượt trội so với nam giới nhưng vẫn không được công nhận.

II. Vài nét về chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam về bình đẳng giới và việc thực hiện các chính sách :

1. Vài nét về chính sách và việc thực hiện chính sách :

Phụ nữ nhận ra rằng quyền lực của nam giới là sức mạnh của nhà nước và muốn xây dựng xã hội bình đẳng giới thì phải tìm được sự đồng tình và can thiệp của nhà nước. Quan điểm giải phóng phụ nữ của Đảng và Nhà nước Việt Nam đã hỗ trợ cho phụ nữ trong cuộc đấu tranh vì bình đẳng giới. Đó cũng chính là một trong những nội dung cơ bản của cách mạng XHCN, “Nếu không giải phóng phụ nữ thì không giải phóng một nửa loài người. Nếu không giải phóng phụ nữ thì xây dựng CNXH chỉ một nửa”( Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 8, 1989 ). Sinh thời, Hồ Chủ Tịch luôn nhắc nhở các cấp, các ngành các đoàn thể phải tìm cách giúp đỡ phụ nữ giảm bớt khó khăn về công việc gia đình, tạo điều kiện để họ công tác, học tập phấn đấu ngày càng tiến bộ. Các cơ quan, nhà máy xí nghiệp, hợp tác xã cần tổ chức nhà trẻ, lớp mẫu giáo, tổ chức những nhà ăn công cộng cho tốt để giải phóng phụ nữ khỏi công việc bếp núc. Được giảm bớt gánh nặng việc nhà người phụ nữ có cơ hội học tập phấn đấu nâng cao trình độ họ sẽ hoàn thành tốt trách nhiệm làm vợ, làm mẹ trong gia đình, làm tròn nhiệm vụ người công dân ngoài xã hội. Đây cũng là nội dung cho các công ước quốc tế sau này trên vấn đề phụ nữ, điển hình là Công ước xoá bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ - CEDAW ( 1979 ). Các Luật hôn nhân và gia đình, Luật Lao động, Luật Dân sự và gần đây Luật Bình đẳng giới (2007) và Luật Phòng chống bạo lực gia đình (2008) đã khẳng định quan điểm về bình đẳng và công bằng giới của Đảng và Nhà nước. Mục tiêu của Luật Bình đẳng giới là xoá bỏ phân biệt đối xử về giới và xây dựng bình đẳng giới trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội và gia đình. Đây là khái niệm được coi là nội luật hoá CEDAW. Luật khẳng định:

- Phụ nữ và nam giới có quyền và trách nhiệm như nhau. Không coi nam giới cao hơn phụ nữ

- Phụ nữ được quyền lợi, được đi học, được chữa bệnh như nam giới

- Phụ nữ có thai và nuôi con nhỏ được chăm sóc đặc biệt.

- Phụ nữ cũng được tạo điều kiện tham gia công việc xã hội như nam giới

- Nam giới cũng làm việc gia đình. Không coi việc gia đình là của phụ nữ

- Không bóc lột, đàn áp, ngược đãi, đánh đập phụ nữ

- Nam và nữ đoàn kết , hợp tác xây dựng gia đình hạnh phúc, xã hội phồn vinh

- Nam và nữ cùng tham gia cùng hưởng thụ bình đẳng các sản phẩm làm được (Luật Bình đẳng giới, 2007)

Đặc biệt, Luật đã đưa ra các “Biện pháp thúc đẩy bình đẳng giới” (Điều 19, chương 3 ). Đây là các biện pháp chịu ảnh hưởng của Điều 4 – “Các biện pháp đặc biệt tạm thời” của CEDAW để khắc phục tình trạng bất bình đẳng giới hiện tại và thực hiện bình đẳng giới thực chất. Nhà nước cần có chính sách ưu tiên, gia đình, nam giới có trách nhiệm chăm sóc cho phụ nữ khi họ có thai, sinh và nuôi con nhỏ; Ưu tiên cho phụ nữ đi học, được có việc làm, được đề bạt, được tham gia hoạt động xã hội, đánh giá cao hơn khi họ có cùng một thành tích như nam giới. Đây là các chính sách thực hiện công bằng cho phụ nữ. Các biện pháp thúc đẩy bình đẳng giới được thực hiện trong một thời gian nhất định và chấm dứt khi mục đích bình đẳng giới đã đạt được. Nhà nước cũng chủ trương lồng ghép Giới trong xây dựng văn bản quy phạm pháp luật để việc thực thi bình đẳng giới có hiệu quả hơn.

Ngoài ra Đảng và Nhà nứơc còn ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị trong đó có nghị quyết 153 về công tác cán bộ nữ năm 1967, nghị quyết 4/ 1993, nghị quyết 11/2007 trong đó khẳng định việc tạo điều kiện, bồi dưỡng, đào tạo và sử dụng cán bộ nữ, đặc biệt trong lĩnh vực khoa học, kỹ thuật. Đặc biệt Chỉ thị 37/1994 nêu rõ :

“Đặc biệt chú ý chính sách khuyến khích tài năng nữ trong các trường học, trong mọi lĩnh vực hoạt động. Những nữ khoa học có tài, những cán bộ nữ quản lý giỏi cần được khuyến khích sử dụng, khi cần thiết có thể nghỉ hưu ở tuổi 60 như nam giới.”

Chính sách của chính phủ trên những vấn đề này rất tích cực đã làm thay đổi hẳn mối quan hệ giới trong trí thức. Từ chỗ không có một nhà khoa học nữ nào trong các viện nghiên cứu, giảng đường đại học từ trước Cách mạng tháng 8/1945, đến nay nữ trí thức đã có mặt trên hầu hết các lĩnh vực nghiên cứu và giảng dạy. Năm 1999, số cán bộ nữ trong tổng số cán bộ có trình độ cao đẳng, đại học trở lên chiếm 37% (so với nam giới), trong đó giáo sư, phó giáo sư là 132 chị (chiếm 6,7%), số nữ tiến sỹ là 1.635 (chiếm 19,9 %). Hiện nay, số lượng nữ trí thức có tăng lên nhưng chỉ mới tăng ở bậc cử nhân còn các bậc sau đại học thì không cao lắm. (Tài liêụ của Bộ Khoa học công nghệ và Môi trường, 2005) .

Theo thống kê đến giữa năm 2007, cả nước có khoảng 2,7 triệu người có trình độ đại học trở lên , chiếm 4,5 % lực lượng lao động trong đó có trên 18.000 thạc sỹ, 16000 tiến sỹ và trên 6000 giáo sư, phó giáo sư. Trí thức Việt kiều có khoảng 400.000 người chiếm hơn 10% người Việt ở nước ngoài. phụ nữ chiếm tỷ lệ 61% trong số những người có trình độ cao đẳng, 34% những người có trình độ đại học, 30% trình độ thạc sỹ, 21% tiến sĩ và 4% tiến sĩ khoa học. (Nguồn : w.w.w nhandan.org.vn)

Tại Đại học Quốc gia Hà Nội, một trung tâm đào tạo lớn của cả nước có 2.387 người trong đó có 1. 611 cán bộ khoa học, 266 giáo sư, phó giáo sư chiếm 16.5%, 555 tiến sỹ và tiến sỹ khoa học, chiếm 34.45%. (Đào Thanh Trường, 2009). Cuốn “ Nữ tiến sỹ Đại học Quốc gia Hà Nội” do Trung tâm nghiên cứu về phụ nữ chủ biên đã đưa ra chân dung của 149 các nhà khoa học nữ có nhiều thành tích trong nghiên cứu và giảng dạy. Tác giả Trần Thị Minh Đức cũng cho biết : Sự trưởng thành của đội ngũ nữ trí thức đại học Quốc gia và những đóng góp to lớn của họ cũng được xã hội ghi nhận (Trần Thị Minh Đức, 2006).

Trong những năm sau Đổi mới, ngày càng nhiều nhà khoa học nữ đã phát huy tính chủ động, gắn kết các đề tài nghiên cứu khoa học với thực tế sản xuất và đời sống, trực tiếp phục vụ cuộc sống. Các nữ trí thức thuộc lĩnh vực Khoa học xã hội cũng đã có nhiều cống hiến quan trọng trong việc hoạch định chính sách, giải quyết các vấn đề xã hội, con người trong sự phát triển mới. Các nữ lãnh đạo trong lĩnh vực văn hoá nghệ thuật đã cùng với các đồng nghiệp góp phần gìn giữ, bảo lưu và phát triển nền văn hoá dân tộc hiện đại. Những thành tựu này đã góp phần định hình đội ngũ nữ trí thức, nữ quản lý, lãnh đạo với những nét rất riêng, mạnh mẽ và sáng tạo. Một số nữ trí thức được giải thưởng Kovalepskaia, phụ nữ trí thức còn là những doanh nhân nổi tiếng, những chuyên gia đầu ngành của một số ngành khoa học.

Tuy nhiên, số lượng các nhà khoa học nữ tham gia quản lý Nhà nước ở các cấp còn thấp và càng ở cấp cao, tỷ lệ này càng thấp hơn. Hiện nay có bà Nguyễn Thị Doan, nữ giáo sư, tiến sỹ là phó chủ tịch nước. Đánh giá chung về trình độ học vấn của nữ đại biểu Quốc hội, Trung ương HLHPNVN cho biết : Tuy tỷ lệ nữ đại biểu Quốc hội khoá XII chưa đạt so với chỉ tiêu đề ra nhưng chất lượng đã cao hơn so với các khoá trước. Cụ thể đã có 91,34% đại biểu có trình độ đại học trở lên (khoá XI có 88,98%), trong đó trên đại học là : 32,28%, đại học là : 59,06% và chỉ có 8,66% đại biểu có trình độ dưới đại học của khoá XI. (Nguồn w.w.w hoilhpnvn.org.vn)

Nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Giới và Phát triển (RCGAD)- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn về vấn đề phụ nữ tham gia HĐND tại Hải Phòng đã cho thấy trình độ học vấn của các nữ đại biểu cao ngang với nam đại biểu. Ở HĐND thành phố, đa số nữ đại biểu có trình độ đại học, thậm chí có người có hai bằng đại học; học vấn thấp nhất là 10/10 hoặc 12/12 (phổ biến hơn ở cấp xã). Bản thân các nữ đại biểu HĐND cũng luôn phấn đấu trau dồi kiến thức chuyên môn cũng như các kiến thức xã hội (Lê Thị Quý, Từ Thuý Quỳnh, Nguyễn Tuyết Nga, 2006).

Tại hầu hết các cơ quan quản lý nhà nước về khoa học, cơ quan nghiên cứu khoa học không có cán bộ lãnh đạo nữ tham gia trong ban lãnh đạo bộ, rất ít phụ nữ tham gia lãnh đạo cấp viện.Tại Viện Khoa học tự nhiên, Viện Khoa học xã hội Việt Nam là các trung tâm khoa học lớn nhất Việt Nam, không có nữ cán bộ tham gia Ban lãnh đạo, viện trưởng, có rất ít viện phó. Trong số 10 viện nghiên cứu của Bộ y tế chỉ có 1 nữ viện trưởng, 3 nữ phó viện trưởng. Trong số 6 viện nghiên cứu của Bộ xây dựng chỉ có 1 nữ phó viện trưởng. Ngay trong ngành giáo dục và đào tạo, nơi cán bộ nữ chiếm trên 70% thì số giám đốc, phó giám đốc các sở giáo dục và đào tạo là nữ chỉ chiếm 29% vụ trưởng, phó vụ trưởng là 19%.

Đến năm 2001 số cán bộ nữ có học hàm học vị là gần 18.000 người song tỷ lệ những người chủ trì các đề tài, dự án khoa học và công nghệ các cấp, nhất là cấp nhà nước là rất thấp. Trong giai đoạn 1991 – 1995 trong tổng số trên 500 đề tài thuộc 31 chương trình KHCN trọng điểm cấp nhà nước chỉ có 21 cán bộ nữ đảm đương cương vị chủ trì đề tài (chiếm dưới 4%). Ơ giai đoạn sau 1996 – 2000, số phụ nữ chủ trì đề tài tuy có tăng lên tới 10% song vẫn còn rất thấp và chưa phản ánh đúng năng lực và khả năng đóng góp của phụ nữ trong những nhiệm vụ khoa học và công nghệ quan trọng tầm quốc gia . (Báo cáo của Bộ Khoa học công nghệ và Môi trường, 2005). Năm 2008 - 2009 trong ngành khoa học xã hội có hai nữ phó giáo sư, tiến sỹ là chủ nhiệm đề tài cấp nhà nước. Tình trạng phổ biến hiện nay là nữ cán bộ khoa học là lực lượng tham gia (đôi khi là lực lượng chính) vào các công trình khoa học công nghệ cấp nhà nước, còn người chủ trì các công trình này chủ yếu lại là cán bộ nam. Điều nghịch lý là trong nhiều trường hợp, trình độ năng lực và kiến thức khoa học công nghệ của phụ nữ đã không thua kém nam giới, thậm chí chính những người đang điều hành các công trình này.

Rõ ràng là những chính sách về phụ nữ vẫn còn những điều bất cập. Chẳng hạn, vấn đề tuổi nghỉ hưu của nữ trí thức trong Luật Lao động là 55 trong khi nam giới là 60 tuổi đã gây nhiều tranh cãi. Điều luật này đã ảnh hưởng đến thời gian đào tạo và đề bạt của phụ nữ. Nhiều trường đại học, viện nghiên cứu đã phải thực hiện Quy chế là phụ nữ phải giỏi hơn nam giới để được đào tạo và đề bạt trước nam giới 5 năm trong khi họ phải dành 10 năm tuổi trẻ để sinh đẻ và nuôi con nhỏ. Nghịch lý này đã khiến hầu hết các nữ trí thức trẻ phải bảo vệ luận án với cái thai trong bụng hoặc đang nuôi con nhỏ mà không được hưởng một chế độ đặc biệt nào. Nghịch lý này cũng buộc các nữ trí thức đã phải về hưu khi đang ở độ tuổi cống hiến có hiệu quả.

UBQG vì sự tiến bộ của phụ nữ và các tổ chức NGO Việt Nam và quốc tế cũng cho biết : bộ máy hoạt động vì bình đẳng giới còn yếu và thiếu khiến các hoạt động vì bình đẳng giới chưa có hiệu quả cao, nhiều nghiên cứu tốt về giới ch­ưa đư­ợc sử dụng vào việc lập chính sách, các tổ chức NGO và hoạt động của họ vì bình đẳng giới chư­a đư­ợc quan tâm đúng mức. Một nghiên cứu mới đây của Viện nghiên cứu gia đình và giới (2009 ) do UNIFEM tài trợ “ Đánh giá năng lực thực hiện hai luật Bình đẳng giới và Phòng chống bạo lực gia đình ở Viêt Nam- Những phát hiện và đề xuất” đã cho biết sự yếu kém chính trong vấn đề này là : các quyết định / thông tư liên bộ vẫn đang trong quá trình soạn thảo; Vai trò và trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước chưa rõ ràng; Chưa có hệ thống hướng dẫn thực hiện luật; Thiếu ngân sách; Không có nhiều mô hình thực hiện ở cộng đồng… Còn theo nghiên cứu của Trung tâm nghiên cứu Giới và Phát triển (2009) thì sự hạn chế cơ bản và đầu tiên trong việc thực hiện luật Bình đẳng giới là sự thiếu hiểu biết về luật pháp của chính những người lãnh đạo các cấp. Những con số về phụ nữ trí thức và chất lượng họat động của họ không chỉ nói lên thực trạng mà còn phản ánh rất rõ ràng nguồn nữ trí thức đang bị thiếu hụt và chưa được quan tâm đúng mức. Các nghiên cứu đã chỉ ra các nguyên nhân, đặc biệt là các vấn đề có liên quan đến sự phân công lao động bất bình đẳng hiện nay giữa nam và nữ, cách đánh giá phụ nữ không chính xác và các tác động của chúng đến vấn đề nâng cao năng lực và trao quyền cho phụ nữ.

III. Nữ trí thức, những vấn đề đặt ra cho nhà nước, gia đình và cá nhân:

Nhìn chung, sự phát triển của nữ trí thức không thể thiếu sự ủng hộ từ nhiều phía : gia đình, cơ quan, cộng đồng. Tuy nhiên, quá trình hoàn thiện các vai trò mà họ đảm nhiệm không đơn giản, nhất là vai trò trong gia đình những thiên chức gắn với họ suốt cả cuộc đời. Để điều hoà, giải quyết mọi mâu thuẫn, xung đột giữa các vai trò thực sự là khó khăn đối với họ. Trách nhiệm nặng nề với gia đình đã khiến một số chị đành phải gạt bỏ công việc sang một bên, chịu tụt hậu so với các đồng nghiệp nam. Nhiều kết quả nghiên cứu về giới cho thấy, đối với những nữ trí thức trẻ, khó khăn càng nhiều hơn khi có con nhỏ. Chính vì vậy, nhiều nữ trí thức bị quá tải về sức lực, thiếu thời gian nghỉ ngơi, học tập, không cập nhật thông tin, giảm sút sự thăng tiến, tạo tâm lý an phận.

Vấn đề nâng cao năng lực của nữ trí thức trước hết là ở trong gia đình. Họ phải nhận được sự ủng hộ từ phía gia đình, chồng con. Đó là sự thay đổi rất lớn về “giá trị” trong gia đình từ truyền thống sang hiện đại, từ chỗ nam giới chỉ chấp nhận phụ nữ làm những công việc gia đình đến việc chấp nhận phụ nữ mang trí tuệ của mình phục vụ và lãnh đạo xã hội.

Trong các cuộc điều tra xã hội học của chúng tôi, khi phải chọn lựa giữa hai giá trị gia đình và công việc, phụ nữ thường chọn gia đình. Khác với nam giới, phần lớn phụ nữ cho rằng đạt được thành tích hoặc chức vụ lãnh đạo cũng tốt, không được cũng không sao, nhưng chăm sóc một gia đình êm ấm là trách nhiệm của họ. Yếu tố giới, đặc thù giới ảnh hưởng không nhỏ đến vai trò và nhận thức của phụ nữ nói chung và nữ trí thức nói riêng. Vì lẽ đó, hầu hết nữ trí thức đã phải trăn trở trước câu hỏi lớn của đời mình : sự nghiệp hay gia đình ? trong khi nam trí thức có thể thanh thản cống hiến cho sự nghiệp của mình với một niềm tự hào chính đáng và một hậu phương vững mạnh sau lưng. Trên thực tế đã có những bi kịch gia đình khi nữ trí thức đam mê với công việc. Cái giá phải trả để “vẹn cả đôi đường” khiến nữ trí thức phải cố gắng gấp bội so với nam trí thức.

Định kiến giới, phong tục tập quán còn ảnh hưởng đáng kể làm hạn chế tỷ lệ và chất lượng làm việc của nữ trí thức. Chẳng hạn, ngược với sự tự tin của nam giới, phụ nữ thường hay tự ti, cứ nghĩ rằng chắc là mình không làm được việc. Phụ nữ trí thức còn gặp cản trở, sự ganh ghét từ phía nam đồng nghiệp và từ chính phụ nữ đồng nghiệp. Trong khi đó, người lãnh đạo nhiều khi cũng lại có ý nghĩ rằng, việc này thì nam giới làm sẽ tốt hơn phụ nữ. Trong nhiều trường hợp, nếu được đặt đúng vị trí thì phụ nữ cũng phát huy như nam giới, thậm chí tốt hơn do phụ nữ chu đáo và có tinh thần trách nhiệm cao.

Phụ nữ trí thức phải chịu quá trình đào tạo đứt đoạn trong khi nam giới có quá trình đào tạo liên tục. Tình trạng này đã ảnh hưởng lớn đến sự phát triển trí tuệ, thể lực và khả năng sáng tạo của nữ trí thức. Thậm chí có một số nữ thanh niên do tích cực học đến khi đạt được bằng cấp cao thì lại vướng phải một khó khăn là khó lấy chồng do quan niệm của hầu hết nam giới là không muốn lấy vợ có học thức cao hơn mình.

Tính cách và phẩm chất giới (kiên nhẫn, khiêm tốn, vị tha) là những thuận lợi cho sự hình thành và biểu lộ tri thức của phụ nữ. Tham gia vào khoa học vừa là dịp thử thách năng lực, phẩm chất của phụ nữ, vừa là cơ hội tốt cho sự phát triển và tiến bộ của phụ nữ. Tuy nhiên, tư duy khái quát, hệ thống, tính duy lý, sự kiên nhẫn tìm tòi trong khoa học ở phụ nữ thường mâu thuẫn với xúc cảm, sự lo lắng, quan tâm đến các việc nhỏ nhặt, phân tán. So với nam giới, phụ nữ thường ít tính quyết đoán mạnh mẽ trong một số trường hợp. Điều này cũng cản trở phụ nữ trong công việc.

Phụ nữ ít điều kiện giao tiếp như nam giới. Điều này làm hạn chế họ trong việc thu thập những thông tin cần thiết cho công tác nghiên cứu, giảng dạy, quản lý và ứng xử.

Tạo điều kiện làm việc toàn diện và đánh giá đúng nữ trí thức là tầm nhìn văn hoá của nhà lãnh đạo chiến lược trong vấn đề nữ trí thức. Do tính quy luật “nhân vô thập toàn” nghĩa là, không ai là toàn thiện, toàn mỹ cả; cho nên, mô hình độc quyền nam giới hoặc độc quyền nữ giới trong khoa học đều trả giá đắt, trong khi đó các mô hình hỗn hợp cân xứng giới đều hợp lý, hợp tình vì đều tạo điều kiện cho sự bổ sung lẫn nhau của năng lực giới. ưu thế của nữ giới sẽ bổ sung cho hạn chế của nam giới và ngược lại.

Trên đây là một số vấn đề chính yếu về đội ngũ nữ trí thức Việt Nam. Hy vọng là qua cuộc Hội thảo này, chúng ta sẽ tìm được các giải pháp hữu hiệu và công bằng hơn cho nữ trí thức để họ vừa có thể đóng góp cao nhất cho đất nước và gia đình vừa phát triển được cá nhân trong sự phát triển chung của dân tộc.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Báo cáo của Ban Tổ chức Trung ương Đảng, 2004

2. Báo cáo hành chính của Văn phòng Quốc hội, 2008

3. Báo cáo của Ban Tổ chức Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, 2005

4. Báo cáo của Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường, 1995

5. Diễm ái Dân, Gia giáo Trung Quốc cổ, NXB Trẻ, TP HCM, 2001

6. Đặng Cảnh Khanh, Lê Thị Quý, Gia đình học, NXB Lý luận Chính trị, Hà Nội, 2007

7. Đào Thanh Trường, Di động xã hội của cộng đồng khoa học – Nghiên cứu trường hợp cộng đồng khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, Luận án tiến sỹ Xã hội học, 2009

8. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 12, NXB Sự thật, 1996

9. Khổng Tử, Luận ngữ - Tư tưởng, tiết 21; Lý nhân, tiết 11, Khổng Tử gia giáo, NXB Thế giới, Hà Nội, 1999

10. Lê Thị Quý, Giáo trình Xã hội học Giới, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2009.

11. Lê Thị Quý, Từ Thuý Quỳnh, Nguyễn Tuyết Nga, Phụ nữ tham gia Hội đồng nhân dân, Tạp chí Khoa học Phụ nữ, số 3/2006.

12. Lê Thị Quý, Phụ nữ trong chính quyền thành thị, Báo cáo cho tổ chức

ESCAP, khu vực Châu A, Thái Bình Dương, 2001

13. Mạnh tử, Thiên ly lâu thượng ( Vũ Khiêu, Nho giáo và đạo đức, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1995 )

14. Mạnh tử - Tâm tâm thượng, tiết 25 ( Vũ Khiêu, Nho giáo và đạo đức )

15. Mạnh tử - Công tôn Sửu thượng, tiết 8 (Vũ Khiêu, Nho giáo và đạo đức)

16. Ngân hàng Thế giới (WB), Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB), Cơ quan phát triển quốc tế Canada (CIDA), Bộ Phát triển quốc tế Anh (DFID), Đánh giá tình hình giới ở Việt Nam, 2006.

17. Nguyễn Thị Kim Hoa và Đặng Anh Nguyệt, Giới và công tác nghiên cứu khoa học tại Đại học Quốc gia Hà Nội, Kỷ yếu toạ đàm ” Chính sách khoa học và giáo dục ở Việt Nam trong thời kỳ Đổi mới”, 2004

18. Nguyễn Thị Ninh, Phụ nữ tham gia lãnh đạo quản lý và hoạt động xã hội, bài trình bày tại trường hội phụ nữ, 5/2008

19. Phạm Ngọc Anh và nhóm nghiên cứu, Về đội ngũ nữ cán bộ nữ lãnh đạo quản lý, Tạp chí Khoa học Phụ nữ, số 5/2003.

20 .Tuyên ngôn thế giới về quyền con người, Công ước của LHQ về quyền trẻ em, Công ước về xoá bỏ tất cả các hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002

21. Tuyên bố và chương trình hành động của Hội nghị phụ nữ quốc tế lần thứ 4 tại Bắc kinh – 1995

22. Trần thị Minh Đức, Sự phát triển của đội ngũ nữ tiến sĩ trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn”, 2006.

23. Trí tuệ, Đạo trị gia, NXB mũi Cà Mau, 2003

24. Trung tâm nghiên cứu Giới và Phát triển, Luật Bình đẳng giới diễn giải, NXB Lao động- Xã hội, Hà Nội 2007

25. Trung tâm nghiên cứu phụ nữ , Nữ tiến sỹ Đại học Quốc gia Hà Nội, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2006

2 6. Uỷ ban quốc gia Vì sự tiến bộ của phụ nữ, Chiến lược quốc gia vì sự tiến bộ phụ nữ Việt Nam tới năm 2010.

27. Uỷ ban quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ , Báo cáo ghép thực hiện CEDAW lần 5-6, 2000-2003

28. Uỷ ban Quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam: Hướng dẫn lồng ghép giới trong hoạch định và thực thi chính sách, Hà nội 2004.

29. Uy ban Quốc gia về sự tiến bộ của phụ nữ - UNDP, Thống kê về Giới ở Việt nam, 11/1999

30. Viện Gia đình và Giới, Đánh giá năng lực thực hiện hai luật Bình đẳng giới và Phòng chống bạo lực gia đình ở Viêt Nam- Những phát hiện và đề xuất, Báo cáo, 2009

31. Vũ Khiêu, Nho giáo và phát triển ở Việt Nam, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 1997

32. www.hoilhpn.org.vn

33. www.nhandan.org.vn

TÀI LIỆU TIẾNG ANH

1.Ann Oakley: The Sociology of Housewife; Martin Roberton, 1974.

Asiaweek, 9/4/1999

2. Estelle Disch : Reconsiructing Gender : A Multicultral Anthology, 2nd ; Mayfield Publishing Company, California 2000.

3. F. R Elliot. Gender, Family and Society. MacMillan Press, 1996.

4. John J. Macionis : Sociology ; Prentic Hall, Toronto - Canada, 1987.

5. J.H.Turner The Structure of Sociologial Theory. 5^th, Wadwrth Publihing Company, 1991.

6. J. C Ollenburger - H. A Moore. A Sociology of Women. Prentice Hall, 1992

7. James A.Doyle, Sex and Gender, the Human Experience,Wm. C. Brown Publishers Dubuque. Iova, 1985

8. M. L Andersen. Thinking about Women - Socioligical Perspectives on Sex and Gender. 4th, Allyn & Bacon, 1997.

9. R. J Brym. New Society - Sociology for the Century. 2^nd, Harcourt, 1998.

10. R. Cohen - P. Kenedy. Global Sociology. Macmillan Press, 2000.

11. R.A. Wallace - A. Wolf. Contempoary Sociology Theory. 3^rd, Prentice Hall, 1991.

12 . S. Garrett. Gender. Tavistock Publication, 1987.

13. Sara Delamont, Feminist Sociology, SAGE Publiction Ltd, 6 Bonhill Street, London EC2A 4PU, 2003