Cơ duyên đến với khoa học

Thưa PGS, cơ duyên nào đã đưa PGS gắn bó với nghiên cứu khoa học trong suốt 15 năm qua?

Tôi sinh ra và lớn lên tại vùng quê giàu truyền thống cách mạng ở huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An, thừa hưởng truyền thống gia đình hai bên nội ngoại, từ nhỏ tôi đã ham học hỏi và ưa khám phá. Gia đình luôn tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi phát triển các tố chất của mình. Niềm đam mê ngành Điện tử- Viễn thông, rộng hơn là lĩnh vực CNTT-TT, đến với tôi cũng hết sức tình cờ. Từ khi còn học phổ thông, thời điểm mà các mặt hàng điện tử cũ của Nhật Bản ồ ạt nhập về qua cảng biển Cửa Lò, Nghệ An, tôi đã cùng một vài người bạn tự mày mò và nhận sửa chữa các hàng điện tử nhập ngoại này cho khách hàng để có thêm tiền trang trải học tập. Ở trường, tôi được thầy chủ nhiệm lớp cho tham gia xây dựng chương trình tính toán điểm cho học sinh trên máy vi tính – thời điểm đó, máy vi tính còn là một thứ rất xa lạ đối với các trường học. Chính lúc đó tôi đã nhận ra niềm đam mê của mình dành cho điện tử và tin học.

Đến năm 1995, tôi đã quyết định thi vào ngành Công nghệ Điện tử - Viễn thông của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (KHTN), ĐHQGHN và trở thành sinh viên của trường. Được học tập tại cái nôi khoa học cơ bản đầu đàn cả nước, tiếp xúc với nhiều thầy cô dạy giỏi và tâm huyết, tôi càng thấy sự lựa chọn của mình là đúng đắn.

Thưa PGS, ngoài cơ duyên đến với khoa học thì tính tại thời điểm đó cơ duyên giúp anh gắn kết với Trường Đại học Công nghệ cho đến nay là gì?

Ngay sau khi tốt nghiệp loại giỏi, tôi đã được giữ lại làm cán bộ giảng dạy của trường Đại học KHTN. Mặc dù thời điểm đó, có rất nhiều công ty khác với mức lương và chế độ đãi ngộ hấp dẫn, nhưng tôi vẫn quyết định dấn thân vào con đường nghiên cứu khoa học để thực hiện niềm đam mê của mình. Đến năm 1999, Khoa Công nghệ Thông tin và Khoa Công nghệ Điện tử- Viễn thông thuộc trường Đại học KHTN  đã được sắp xếp và tổ thức thành Khoa Công nghệ. Đó cũng được coi như một sự khởi đầu đưa tôi đến với Khoa Công nghệ.

Năm 2003, GS.VS. Nguyễn Văn Hiệu – khi đó là Chủ nhiệm Khoa Công nghệ (đơn vị tiền thân của Trường ĐHCN) đã cử một nhóm gồm tôi và 3 cán bộ trẻ khác của trường sang Cộng hoà Pháp để thực tập tại Viện Điện tử và Công nghệ thông tin thuộc Uỷ ban Năng lượng Nguyên tử Pháp (CEA-LETI) theo chương trình hợp tác giữa trường ĐHCN với CEA-LETI. Tại CEA-LETI, MINATEC một trung tâm công nghệ thông tin lớn của Pháp, nơi được mệnh danh là Thung lũng Silicon thứ hai của thế giới, tôi cùng các thực tập sinh Việt Nam được tạo điều kiện tham gia 3 dự án lớn về công nghệ điện tử - viễn thông là FAUST, ALPIN và MAGALI. Ba dự án này tập trung xây dựng nền tảng cho thiết bị đầu cuối cho viễn thông 4G theo hướng mạng trên chip và thiết kế công suất thấp (dành cho các thiết bị xách tay). Sau hai năm làm việc tại CEA-LETI, tôi đã được chọn ở lại để làm tiếp nghiên cứu sinh.

Vượt qua trở ngại về ngôn ngữ là tiếng Pháp, sau 3 năm khổ luyện trong môi trường làm việc kết hợp giữa hàn lâm và công nghiệp khắc nghiệt, tôi đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ của mình bằng tiếng Pháp tại CEA-LETI, MINATEC (hợp tác với Viện Đại học Bách khoa Grenoble).

Ngay khi bảo vệ xong luận án tiến sỹ, một lần nữa tôi đã được các giáo sư mời ở lại Pháp làm cán bộ giảng dạy cho một trường kỹ sư của Viện Đại học Bách khoa Grenoble. Tuy nhiên, tôi đã quyết định quay về Việt Nam vì không quên lời hứa với GS.VS. Nguyễn Văn Hiệu là “sẽ trở về xây dựng trường ĐHCN” dù không có điều kiện gì ràng buộc. Thêm một lý do nữa là tôi mong muốn đóng góp những kiến thức dù là còn ít ỏi của mình để phát triển lĩnh vực thiết kế vi mạch – một lĩnh vực còn mới ở Việt Nam. Về thời điểm thì lúc đó nhà trường vừa thành lập Phòng thí nghiệm mục tiêu Hệ thống tích hợp thông minh (SIS Lab). Khi trao đổi với các đồng nghiệp tại CEA-LETI thì ông Hervé Fanet, Francois Bertrand (những người “sếp” của tôi tại thời điểm đó) cũng khuyên tôi nên trở về bắt tay vào công việc khi mọi thứ chỉ mới bắt đầu – mặc dù gặp nhiều khó khăn nhưng công việc sẽ có ý nghĩa hơn.

Những ngày đầu vượt “chướng ngại vật” trong lĩnh vực mới

Trong thời gian đầu, những thử thách nào mà PGS phải vượt qua để tiên phong trong lĩnh vực thiết kế vi mạch?

Năm 2008, tôi cùng vợ và con gái về nước và tiếp tục quay về làm việc tại trường ĐHCN. Ấp ủ trong đầu ý định xây dựng một nhóm nghiên cứu về lĩnh vực thiết kế vi mạch và với xuất phát điểm từ Phòng thí nghiệm SIS cùng sự ủng hộ của lãnh đạo trường, nhóm nghiên cứu đã bắt đầu hình thành với hai thành viên đầu tiên là tôi và một cậu học trò cũ. Một thuận lợi cho tôi là tại thời điểm đó, trường ĐHCN đang thực hiện Dự án đầu tư chiều sâu trang thiết bị phòng thí nghiệm SIS. Tuy dự án không hẳn “sát sườn” với công việc tôi mong muốn thực hiện nhưng bù lại tôi có thể sử dụng một số trang thiết bị hiện đại để phục vụ cho mục đích nghiên cứu khoa học của mình. Khó khăn lớn nhất lúc bấy giờ là làm sao để có đề tài nghiên cứu và có nhân lực để thực hiện các đề tài đó trong khi đồng lương hết sức eo hẹp. Để bắt đầu, tại thời điểm đó tôi đã phải quyết định dùng toàn bộ lương của mình để trả lương cho nghiên cứu viên trong nhiều tháng.

PGS có thể chia sẻ về đề tài đầu tiên mà Phòng thí nghiệm SIS đã thực hiện tại thời điểm đó như thế nào?

Đề tài đầu tiên nhóm có được là nghiên cứu và xây dựng mô hình mạng truyền thông trên chip phục vụ cho các hệ thống trên vi mạch cỡ lớn. Kết quả của đề tài mang lại tiềm năng lớn ứng dụng hiệu quả vào nghiên cứu các hệ thống trên chip cho các ứng dụng phức tạp trong tương lai.

Với nỗ lực không mệt mỏi, nhóm nghiên cứu VSD, Phòng thí nghiệm SIS ngày càng khẳng định được chỗ đứng, thế mạnh trong việc nghiên cứu công nghệ thiết kế hệ thống trên chip, đồng thời đang tập trung vào các chủ đề nghiên cứu liên quan đến Khoa học và kỹ thuật máy tính, Điện tử - Viễn thông. nNhóm nghiên cứu Thiết kế mạch tích hợp VLSI (VSD group) hiện có tổng cộng 22 thành viên, trong đó có 3 tiến sỹ, 6 nghiên cứu sinh, 13 học viên cao học và sinh viên (chưa bao gồm các cộng tác viên).  

Có thể nói, các mối quan hệ trong thời gian làm nghiên cứu sinh đã hậu thuẫn rất nhiều cho sự phát triển của nhóm. Hằng năm, SIS mời hàng chục chuyên gia nước ngoài (Pháp, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Singapore, Hàn Quốc, Bỉ, Anh, Israel…) đến trao đổi, hợp tác và cùng nghiên cứu khoa học. Các nghiên cứu viên có nhiều cơ hội để tiếp xúc với các chuyên gia để cập nhật công nghệ mới, nắm bắt được sự phát triển về khoa học công nghệ của thế giới.

Hiện tại, nhóm đang triển khai sản xuất và xây dựng ứng dụng thử nghiệm sản phẩm vi mạch mã hoá tín hiệu video theo chuẩn tiên tiến H.264/AVC. Đây là kết quả nghiên cứu của đề án trọng điểm Đại học Quốc gia Hà Nội vừa được nghiệm thu vào cuối năm 2013. Đề án có mục tiêu xây dựng một chip mã hóa tín hiệu video theo chuẩn H.264/AVC nhắm tới các ứng dụng liên quan đến IP camera (VENGME). Bên cạnh đó, nhóm tiếp tục đào sâu nghiên cứu các vấn đề thiết kế hệ thống trên chip có khả năng tái cấu hình nhằm phát triển các chương trình nghiên cứu lớn hơn trong thời gian tới. Nghiên cứu này đang được Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia (Nafosted) tài trợ thông qua đề tài ReSoNoC).

Sản phẩm mới trong tương lai

Đối với đề án mà PGS đề cập ở trên, khi hoàn thành sẽ mang tầm quan trọng như thế nào ứng dụng vào thực tiễn?

Mã hoá tín hiệu video đóng vai trò hết sức quan trọng trong thời đại thông tin số. Công trình nghiên cứu thiết kế và chế tạo bộ mã hóa tín hiệu video theo chuẩn H.264/AVC - là một trong những chuẩn nén tín hiệu video hiệu quả gần đây nhất, được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực như đa phương tiện, truyền thông, truyền hình, thiết bị di động… Nếu sản phẩm cuối cùng thành công và đáp ứng được các yêu cầu công nghiệp, chúng tôi hoàn toàn có thể chuyển giao công nghệ sản phẩm vi mạch này để triển khai trong các thiết bị ứng dụng như IP camera dùng trong giám sát an ninh, giao thông, hay các đầu thu phát truyền hình kỹ thuật số…

Vậy trong thời gian tới nhóm nghiên cứu Thiết kế vi mạch tích hợp có định hướng gì để tiếp tục có được những công trình khoa học có giá trị cao?

Thiết kế vi mạch (thường được gọi là thiết kế chip) là lĩnh vực không dễ, đòi hỏi kiến thức đa ngành, kỹ năng tốt, sự kiên trì và bề dày kinh nghiệm. Chúng tôi xác định không nói vội trong việc tạo ra các sản phẩm. Cách đi của chúng tôi là tiếp cận dần vào công nghệ lõi, định hướng thiết kế các hệ thống trên chip, xa hơn nữa là mạng trên chip có công suất tiêu thụ nhỏ nhằm hướng tới các vi mạch ứng dụng trong các thiết bị xách tay.

Trường của chúng ta mang tên Công nghệ, có nghĩa là các hoạt động của chúng ta phải mang màu sắc các công nghệ hiện đại, các sản phẩm khoa học, sản phẩm chất xám của chúng ta phải gắn liền với đặc tính “công nghệ”. Hơn nữa, để hướng tới trường đại học nghiên cứu, chúng tôi coi trọng việc phát triển sản phẩm công nghệ có hàm lượng khoa học cao, đem lại nhiều giá trị thặng dư cho xã hội. Nhiều ý kiến cho rằng, làm công nghệ thì khó viết các bài báo. Điều đó cũng đúng nhưng không có nghĩa là không viết được bài báo, chỉ sợ trình độ công nghệ của chúng ta thấp quá nên mới không viết được. Chúng tôi tự đặt ra cho nhóm một tiêu chí khá đơn giản đó nhưng hiệu quả, đó là bên cạnh sản phẩm công nghệ thì sản phẩm của đề tài cần phải có là ít nhất một vài bài báo đăng trên kỷ yếu hội nghị, tạp chí khoa học chuyên ngành quốc tế có uy tín, hoặc chí ít là các tạp chí khoa học trong nước có uy tín. Điều này nhằm khẳng định hàm lượng chất xám chứa trong các sản phẩm công nghệ.

Vừa làm khoa học, vừa tham qia công tác quản lý, PGS có thể cho biết bí quyết của mình trong điều phối công việc

Quả thực, vừa làm khoa học, vừa tham gia công tác quản lý cũng hơi mệt, nhưng còn hơn không được làm gì. Đối với tôi, làm khoa học là thoả mãn sự đam mê của cá nhân, làm quản lý là thể hiện trách nhiệm của mình đối với tập thể. Làm khoa học để phát triển cá nhân cũng tốt. Tuy vậy, nếu chỉ tập trung vào phát triển cá nhân mình thôi thì chưa đủ, để tiến xa hơn chúng ta cần chung tay phát triển cộng đồng, xây dựng môi trường nghiên cứu. Mà đã tham gia phát triển cộng đồng thì ít nhiều cũng dính đến công tác quản lý.

Như đã nói ở trên, sự nghiệp của tôi lớn lên cùng với sự trưởng thành của trường ĐHCN, tôi tự thấy mình có trách nhiệm đối với sự phát triển của nhà trường và ngược lại, sự phát triển của nhà trường là niềm tự hào của chúng tôi. Khi được đề nghị tham gia công tác quản lý, ban đầu tôi cũng có chút do dự nhưng nghĩ rằng, nếu mình tham gia công tác quản lý thì có thể hỗ trợ được nhiều người hơn trong hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Vấn đề đặt ra là làm như thế nào đó để điều phối một cách hài hoà các mảng công việc trong khi quỹ thời gian là không thay đổi (mỗi người chỉ có 24 giờ đồng hồ cho mỗi ngày). Tôi tự xây dựng cho mình một vài phương pháp làm việc cơ bản và cố gắng thực hiện theo: đề cao tính kế hoạch, xử lý công việc theo trình tự ưu tiên; phát huy tinh thần chủ động trong công việc của các thành viên trong nhóm; hỗ trợ nhau cùng phát triển.

Lời kết

Cùng với công việc nghiên cứu và tham gia công tác quản lý ở trường, PGS. Trần Xuân Tú cũng tham gia nhiều hoạt động hội nghề nghiệp như Hội Vô tuyến – Điện tử Việt Nam (REV), IEEE (hiện là Chủ tịch IEEE SSCS tại Việt Nam), IEICE (Phó Chủ tịch IEICE Việt Nam)..., tham gia tổ chức các hội nghị khoa học quốc tế, quốc gia, xây dựng tạp chí khoa học, tham gia tư vấn, phản biện các chương trình, đề án khoa học công nghệ.

”Mọi thành công phải bắt đầu từ đam mê nhưng đam mê không vẫn chưa đủ mà phải biết xây dựng kế hoạch hiệu quả và quyết tâm thực hiện kế hoạch đó. Có được chút thành công như hiện nay là nhờ sự tạo điều kiện và hỗ trợ rất lớn của lãnh đạo Nhà trường, bạn bè đồng nghiệp, sự cảm thông chia sẻ và sát cánh ủng hộ của gia đình”. PGS. Trần Xuân Tú chia sẻ.