Ở then, các trò diễn mang tính sân khấu khá cao và đó là một trong những cơ sở hình thành nên sân khấu dân tộc trong cộng đồng Tày - Nùng. Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy yếu tố sân khấu trong then Tày Đăm qua Thống đẳm, Pang khoăn, hay Cấp sắc, Cầu hoa…

Trong Thống đẳm, cuộc hành trình của quan quân Then đưa người chết về với tổ tiên (về Mường trời) theo quan niệm của người Tày Đăm phải đi qua ba tầng trời được Then và các Slay (học trò của Then) diễn tả rất chi tiết và hấp dẫn. Với những động tác mô phỏng mang tính sân khấu cao như: Phất cờ về phía sau lên ngựa/ phất cờ về phía trước xuất quân. Cùng với Thống đẳm còn có các nghi lễ khác cũng mang nhiều yếu tố của sân khấu như lễ Cầu an (vía lạc không biết đường về phải mở lễ để tránh ốm đau bệnh tật) vào tháng 7 - 9 âm lịch, hay người già tính theo Can, Chi đến năm hạn phải làm lễ vào dịp giêng hai với bài then Pang khoăn cũng thể hiện tính sân khấu khá rõ nét hay như lễ Cầu hoa cũng vậy. Chính trong những nghi lễ tâm linh như vậy chúng ta đã thấy ẩn chứa rất nhiều yếu tố của sân khấu.

Cộng đồng Tày - Nùng ở phía Bắc có khá nhiều hình thức diễn xướng dân gian, tính trình diễn sân khấu rõ nét trong lề lối hát nghi lễ, hội. Đặc biệt là Mộc thầu hí (hát Giá hai) ở Cao Bằng. Đây là loại hình sân khấu cổ điển của Trung Quốc (người Choang) thuộc loại kịch thần thoại. Khi vào Cao Bằng đã được Tày Nùng hóa về nội dung, tư tưởng, thẩm mỹ gần gũi với đời sống tinh thần của cư dân bản địa. Giá hai là một dạng ca kich, với 3 nhạc công, một trống, một sáo, một nhị. Diễn viên một hoặc nhiều người tùy thuộc vào vở diễn. Nội dung thường là diễn các tích chuyện như Lương Sơn Bá - Chúc Anh Đài, Thoại Khanh Châu Tuấn, Thạch Sanh, Phạm Tử Ngọc Hoa…Từ những trò diễn mang yếu tố sân khấu đến kịch hát Giá hai đã phản ánh được sự tồn tại của sân khấu chuyên nghiệp trong cộng đồng Tày - Nùng. Trên cơ sở các trò diễn dân gian mang yếu tố sân khấu, các nhà viết kịch đã khai thác tương đối hiệu quả, nổi lên một số tác giả như: Nông Đình Tuấn, Nông Ích Đạt, Dương Coỏng... với một số tác phẩm tiêu biểu như “Kim đồng”; “Đội du kích Ba Bể”; “Bố con ông Khoằn và cây súng”…được đồng bào dân tộc hào hứng đón nhận.

Lịch sử phát triển sân khấu bắt nguồn từ những hình thức diễn xướng có yếu tố sân khấu như Opera hình thành từ Oratorio (thanh xướng cổ Hy Lạp), sân khấu Cải lương từ ca nhạc tài tử Nam Bộ hay sân khấu Dù kê của đồng bào Khơme hình thành từ kịch múa cổ điển Rô - băm và sân khấu dân tộc của đồng bào Tày - Nùng cũng được hình thành trên cơ sở đó, tuy chưa được lớn như các sân khấu chuyên nghiệp khác nhưng rõ ràng sân khấu dân tộc của người Tày – Nùng đã đã khẳng định được quá trình phát triển từ diễn xướng dân gian đến sân khấu dân tộc mang tính truyền thống và hiện đại.